Ik schrijf dit blog inmiddels bijna 14 jaar. Moet eerlijk bekennen dat door de jaren heen de inspiratie soms meer en soms minder aanwezig is geweest. Er is veel veranderd. Zoals de meeste mensen heb ik al lang geen kantoor meer. Meestal werk ik vanuit m’n huis en ook dat is veranderd. Net als veel andere kenniswerkers ben ik verhuisd naar een prettiger klimaat. Dat deden velen toen het eenmaal niet langer gebruikelijk was om naar een kantoor te gaan om te werken of collega’s in het echt te ontmoeten. Sommigen gingen ver weg. Thailand en Bali waren een tijdje populair. Net als de Antillen. Wij bleven vrij dicht bij huis en vertrokken definitief naar ons huis in Zuid Spanje.
Het lijkt wel of met het voorschreiden van de 21e eeuw de ontwikkelingen steeds sneller gaan. Al in 2010, jaren voor de instelling van het centrale internationale toezicht op Google en de al snel daarop volgende nationalisatie van het bedrijf door de VS, sprak de toenmalige topman van het concern van een “Technologische Revolutie” qua impact op onze samenleving vergelijkbaar met de industriële revolutie. Weet niet of hij gelijk had, maar het lijkt wel of sindsdien de ontwikkelingen in communicatie technologiegebied nauwelijks bij te benen zijn.
Kan me nog herinneren dat het blad Mr. in 2012 voor het laatst echt als tastbaar blad verscheen. En de ophef toen als een van de laatste vakbladen in Nederland het Advocatenblad ophield te bestaan. Het waren natuurlijk allemaal tekens aan de wand voor concerns als Kluwer en SDU. Het einde van uitgeversbedrijven zoals we die eeuwenlang kenden. Ingeluid door de vrije beschikbaarheid en democratisering van vakinformatie via het internet. Versneld door de opkomst van social networks die het wel heel makkelijk maakten om informatie te verspreiden of te verzamelen.
En weet u nog wat u dacht toen voor het eerst bekend werd dat een groot kantoor aan de Amsterdamse Zuidas zich ging opsplitsen in een advocaten en een legal counsultants deel? Het was het begin van een trend en een tweedeling van vrijwel alle grote ondernemingsgerichte kantoren. Zij die procederen bleven advocaat en zij die adviseerden lieten de knellende banden van de Orde en haar gedragsregels achter zich. Het was natuurlijk al langer aan de hand in de VS, waar al in 2012 de eerste aandelen in juridische bedrijven verhandeld werden. In de jaren daarna zag je ook in ons land dat het eigendom van advocatenkantoren niet langer exclusief in handen was van de partners. Vrij snel nadat de Orde ruimte maakte voor niet advocaten in het bestuur en kapitaal van advocatenkantoren begon een grote rechtsbijstandverzekeraar zich in te kopen in kantoren waaraan zij zaken uitbesteedde. De kapitaalinjecties gingen meestal gepaard met de inzet van een professionele kantoormanager die rucksichtlose operational excellence invoerde. Alleen op die manier kon de winstgevendheid van kantoren ondanks dalende tarieven op peil gehouden worden. Het duurde niet lang of de overgrote meerderheid van middelgrote advocatenkantoren in Nederland had een rechtsbijstand verzekeraar als mede aandeelhouder en werkte alleen nog maar op fixed fee basis. En onze branche blijft zich ontwikkelen. Ik hoorde gister dat waarschijnlijk in 2022 eindelijk het verbod op no-cure no pay voor advocaten zal worden afgeschaft
De langdurige recessie die begon met wat we toen de “Krediet Crisis” noemden is inmiddels gewoon geworden. We weten niet beter, ook al zijn al die jaren de media op gezette tijden blijven roepen dat het nu toch echt voorbij zou zijn en dat de economie definitief zou opleven. In de landen in Zuid Europa, waar de werkeloosheid in het 2e decennium van deze eeuw tot ver boven de 20% toenam zijn delen van de maatschappij weer agrarisch geworden. Steeds meer werkelozen gingen in die tijd noodgedwongen over tot het in bezit nemen van ongebruikte stukken land om daarop hun eigen voedsel te verbouwen en compleet zelfvoorzienend leven. Inmiddels heeft het zich tot een trend, een “way of life” ontwikkeld.
De grootste veranderingen in ons leven de afgelopen jaren zijn echter veroorzaakt door technologie. Locatie onafhankelijk werken was natuurlijk een hele grote omwenteling. Vroeger ging je ergens heen om daar met andere mensen in een ruimte te gaan zitten werken. ‘Ik ga naar kantoor’ zei je dan.
Dat lijkt nu lang geleden, maar we hebben het nog heel lang gewoon gevonden dat je ergens heen ging om te overleggen en besluiten te nemen. “vergaderen” betekende toen dat je aan een tafel ging zitten met alle betrokkenen om vervolgens te gaan praten. Dat gesprek of die afspraken zette je vervolgens letter voor letter! om in een digitaal document. Tot 2013 waren de meeste juristen zelfs nog gewend om zo’n document vervolgens op papier af te drukken en met een heuse balpen te ondertekenen. Dat ondertekende stuk werd dan in een map gedaan en in een kast opgeborgen. Dat gaf mensen een soort veilig gevoel. ‘Je kunt het maar beter goed op papier vastleggen’ zei men tegen elkaar.
Dat doen we tegenwoordig toch efficiënter. We noemen het nog wel vergaderen of onderhandelen maar iedereen spreekt zijn input in op een moment dat het hem uitkomt. Je kunt door de vergadering heen en weer browsen naar voor jou relevante onderwerpen en input toevoegen op punten die je nodig vindt. De organisator van de vergadering sluit ‘m na een paar dagen en spreekt afsluitend als samenvatting de afspraken in. Dat laatste zie je trouwens steeds vaker uitbesteed worden en het zijn onze vakbroeders en -zusters die dit werk doen. De bestanden van vergaderingen worden bewaard net als vroeger contracten. Dat kun je zelf doen in je Google account of als het erg belangrijk is, overlaten aan een van de vele online notariskantoren annex datacenters. Velen van hen bieden gekoppeld aan de gegarandeerde bewaarservice ook geschilbeslechtingsdiensten.
Al jaren heeft niemand meer een telefoonaansluiting of een eigen IT netwerk. Je hebt een apparaat bij je wat men 10 jaar geleden waarschijnlijk een telefoon zou hebben genoemd. We kennen het als je persoonlijke communicator en je gebruikt het voor alles. Om te betalen, te communiceren met anderen, gesproken of tekst bestanden te creëren (in plaats van onze vroegere mails en brieven) films te bekijken of online te gaan. Het heeft maar een klein beeldscherm, maar dat geeft niet want je kunt het draadloos combineren met elk willekeurig beeldscherm wat je in huis hebt of in de openbare ruimte tegenkomt.
Er is natuurlijk nog veel meer veranderd ten opzichte van 10 jaar geleden. Teveel om op te noemen. Vreemd genoeg doe ik zelf eigenlijk nog min of meer het zelfde. Gek eigenlijk dat die persoonlijke menselijke inbreng zo belangrijk is gebleven bij het tot stand brengen van samenwerking. Het vertrouwen en wederzijds wat zo cruciaal is in met name de beginfase van samenwerken blijkt toch niet te kunnen gecreëerd met behulp van technologie.
