Directeur Nienke Slump van de stichting Samen Recht Vinden (SRV) is tevreden over de resultaten. Van de zaken is in het beginjaar 29 procent opgelost en 26 procent loopt nog. Bij 54 procent van de zaken is de uitkomst onbekend. Slechts één zaak eindigde in een rechtszaak. “We zijn niet ontevreden over de aantallen,” zegt Slump. “Maar we moeten sneller gaan werken, meer bekendheid krijgen en vertrouwen opbouwen.”
Rechtsantropoloog Marc Simon Thomas (Universiteit Utrecht) las op verzoek naar Mr. het jaarverslag van Samen Recht Vinden (SRV) en is eveneens positief. “Initiatieven van de Rechtspraak, zoals de spreekuurrechter, de wijkrechter en de regelrechter halen de 87 zaken in het eerste jaar meestal niet.” Hij noemt het aantal geslaagde zaken een succes, zeker omdat het veelal gaat om moeilijke dossiers van mensen voor wie SRV de laatste strohalm is.
De stichting Samen Recht Vinden ging vorig jaar van start om conflicten tussen burgers en organisaties te voorkomen of op te lossen en zo de kloof tussen het recht en de burger verkleinen. Met subsidie van de Raad voor Rechtsbijstand en de Regiodeal werd begonnen in Zeeuws-Vlaanderen. Daar is, sinds de sluiting van het Kantongerecht Terneuzen, de afstand tot het recht ook letterlijk groot. In fasen wordt uiteindelijk heel Zeeland bediend.
SRV-bus
Aanvankelijk konden burgers terecht in een zogeheten ‘SRV-bus’ op marktpleinen en in dorpen, maar in coronatijd werd steeds vaker gekozen voor bibliotheken en buurthuizen. “Vooral bibliotheken zijn een goede plek. Die doen toch al veel aan informatieverstrekking,” zegt Slump.
De meeste zaken van vorig jaar gingen over wonen en buren (33). Ook over werk en inkomen (22 zaken) kwamen veel aanvragen binnen. De helft van alle zaken betreft conflicten met de overheid, de andere helft gaat over geschillen met verhuurders, buren, verzekeraars et cetera.
De zaken worden behandeld door een gidsen-duo van wie er meestal een jurist is, en één juist niet. Dit om oplossingen in de breedte te zoeken. Slump: “Het is een uiteenlopende groep van mensen die kunnen bemiddelen en die dat leuk vinden. Dat kan bijvoorbeeld een psycholoog zijn, of een gepensioneerde aannemer die aan buurtbemiddeling doet.” Onder de gidsen bevinden zich ook een oud-kantonrechter, een oud-sociaal rechercheur en oud-directeur van het RIAGG.
Fietsenhok
Na de intake gaan sommige burgers aan de slag met een advies van de gidsen en lossen hun probleem op. “Sommigen begeleiden we verder,” legt Slump uit. “Dan leggen we contact met de andere partij. Een aantal instanties werkt ontzettend goed mee, maar dat hangt ook af van de persoon. De ene ambtenaar is defensief, maar een andere ambtenaar van dezelfde gemeente kan een open houding hebben. Ook als een conflict lijkt te zijn opgelost, blijven we de zaak volgen, en maken we een volgende afspraak. Bij een vergunningaanvraag kijken we of de vergunning is toegekend. Zo ja, hoe gaan we ervoor zorgen dat de buren ermee kunnen leven? Zo niet, hoe dan verder met de burger? Het kan zijn dat niet alleen de gemeente aan tafel zit, maar ook de verhuurder of een andere partij. Dan wordt de groep groter, en daarmee ook het aantal oplossingsrichtingen. Soms heeft de ambtenaar een cursus aannemerij gedaan en die kan dan zeggen: ‘Dat fietsenhok is te hoog maar het gegalvaniseerd ijzer kun je inkorten, en dan is het misschien wel aanvaardbaar voor de buurman’. Je weet nooit wat iemand aan nuttige kennis heeft.”
De houding van de andere partij wisselt. “Sommigen hebben van ons gehoord, zoals de gemeenten Sluis, Hulst en Terneuzen. Dan is het makkelijker werken. Soms denken ze dat we een soort rijdende rechter zijn. Maar mensen die met ons hebben gewerkt, zien vaak de lol ervan in.”
Afhaalrestaurant
Een voorbeeld van een zaak die succesvol is opgelost is het conflict over een pand dat was verhuurd aan een afhaalrestaurant. Het pand had echter een kantoorbestemming. De bovenburen klaagden bij de gemeente over geluids- en stankoverlast en de gemeente belde de Regionale Uitvoeringsdienst om metingen te doen. “Op een gegeven moment zit je met zes of zeven partijen te praten over een oplossing,” blikt Slump terug. “Dan gaat iedereen meedenken. Deze zaak is opgelost doordat de verhuurder tegen de huurder heeft gezegd dat hij iets anders moest zoeken. De huurder hoefde vanaf dat moment niet meer te betalen. En dat lijkt allemaal te gaan lukken.” Hierdoor, zegt Slump, zijn veel procedures voorkomen. “Van de huurder tegen de verhuurder en andersom, van de gemeente tegen de huurder et cetera.”
De moeilijkheid van zaken zit niet zozeer in het rechtsgebied, maar meer in de houding van de andere partij. “Juridische vragen zijn niet het meest ingewikkeld. Maar emotionele blokkades kunnen in de weg zitten om een oplossing te vinden en soms zijn overheidsorganisaties kopschuw. Die wijzen dan naar de al doorlopen bezwaarprocedures. Daar zit veel werk in.”
Sneller werken
Slump is tevreden over de resultaten over 2021, die zich in grote lijnen hebben doorgezet in 2022. Ze zegt dat SRV sneller wil werken. Vorig jaar duurden tien zaken langer dan een half jaar en 21 zaken namen drie maanden tot een half jaar in beslag. “Dat moet sneller,” vindt Slump. Dat gaat de organisatie doen door meer vaste krachten (nu zeven mensen) en meer vrijwilligers aan te nemen.
“We moeten meer bekendheid krijgen en vertrouwen opbouwen,” vervolgt Slump. Door te leren van eerdere ervaringen werkt SRV voortdurend aan verbeteringen. Slump geeft het voorbeeld van een bijstandsvrouw met psychische problemen bij wie een hoop katten zijn weggehaald. Ze kreeg vervolgens een rekening van 18.000 euro. “Ze kon dat niet betalen, en kwam zo in de schuldsanering terecht. Wij vroegen ons af waarom ze die 18.000 euro moest betalen, want er was geen strafrechtelijke veroordeling. Maar die mevrouw vond het best zo. Ze is blij dat ze een bewindvoerder heeft die haar helpt met de financiën. Vroeger zouden we misschien die boete hebben aangevochten in een procedure, maar de zaak is opgelost, dus we laten het zo. We denken wel na hoe die mevrouw geholpen moet worden als de periode van bewind voorbij is.”
Er zijn in Nederland veel meer vormen van laagdrempelige conflictoplossing, zoals de overlegrechter, de regelrechter en de wijkrechter. Maar die zijn niet goed vergelijkbaar met SRV, vindt Slump. “Wij zoeken vooral naar een praktische oplossing. Andere pilots hakken vooral juridische knopen door. Wij zijn laagdrempeliger dan pilots die onderdeel zijn van de Rechtspraak.” Maar: “Er zijn groepen die we moeilijk bereiken, we hebben bijvoorbeeld nog geen toeslagouders gezien. We moeten actiever op zoek naar mensen uit bepaalde groepen.”
Corona
Marc Simon Thomas, rechtsantropoloog en universitair hoofddocent aan de Universiteit Utrecht, is gespecialiseerd in empirisch onderzoek naar alternatieve vormen van conflictoplossing. Hij noemt SRV een sympathiek project dat heel gedegen is opgezet. “Ze hebben hun financiën goed op orde. Er waren bijeenkomsten waar experts uit verschillende disciplines spraken en naar wie serieus wordt geluisterd. SRV is gehinderd door corona, mensen ontmoeten kon lange tijd niet, maar het heeft ze er niet van weerhouden om door te gaan.”
Simon Thomas doet onder meer onderzoek naar de wijkrechtspraak op Rotterdam-Zuid. “In dat project heb je met heel veel partijen te maken. Sommige verdachten hebben problemen op meerdere vlakken, en daar zijn meerdere instanties bij betrokken. Die moet je allemaal op één lijn zien krijgen in een soort van ketensamenwerking. Dat kost veel tijd, en je wordt afhankelijk van verschillende partijen, en daarmee van personen. Valt er één sleutelfiguur weg, dan kun je als het ware opnieuw beginnen.”
Simon Thomas vermoedt dat SRV minder kwetsbaar is op dat punt. “Ik denk dat ze met de netwerkorganisatie Zeeuwse Meesters al een informele netwerkstructuur hadden, en dat ze daarop konden verder bouwen.”
Over het slagingspercentage van minimaal 45 procent (en waarschijnlijk veel hoger) is Simon Thomas lovend. “Mensen hebben al meerdere dingen geprobeerd voordat ze bij SRV komen. Het zijn dus niet de meest eenvoudige problemen, die SRV op haar bordje krijgt.” Hij vraagt zich wel af of dergelijke problemen kunnen worden opgelost met een eenmalig contact. “Ik denk dat mensen meer gebaat zijn met een regisseur die mensen over een langere periode begeleidt. Niet iedereen kan rationeel met conflicten omgaan.”
Perspectief
SRV is volgens Simon Thomas een heel ander project dan de pilots van de Rechtspraak. “Hier komt geen rechter aan te pas.” SRV wordt, anders dan de experimenten van de Rechtspraak, niet gefinancierd vanuit het potje Maatschappelijk Effectieve Rechtspraak van het ministerie van Justitie en Veiligheid, maar uit de middelen voor de Stelselherziening van de Raad voor Rechtsbijstand.
Simon Thomas ziet zeker perspectief voor de Zeeuwse aanpak. “Als ik lees dat juist in Zeeland de geografische afstand tot de rechtspraak heel groot is, dan is het helemaal niet onverstandig om met zo’n bus rond te rijden en mensen op te zoeken in buurthuizen en bibliotheken.” Hij plaatst wel een kanttekening: “Ik heb vertrouwen in de mensen achter het project, maar wat gebeurt er als de dragende krachten vertrekken, wie neemt het dan over? Daarom moeten ze zich nu bewijzen, want dan heb je een bredere basis.”
Al met al is hij positief over de resultaten over het eerste jaar. “Maar eigenlijk is een jaar te kort om je levensvatbaarheid te bewijzen. Het is veel interessanter om over vijf jaar te kijken.” SRV heeft de financiering alleen rond voor de eerste drie jaar, dus tot eind 2023. “Maar we denken na over een verdere horizon,” zegt directeur Slump.
