En dat is hard nodig, blijkt uit het onderzoek ‘Samen Recht Vinden in Zeeland’, dat in opdracht van de netwerkorganisatie ‘De Zeeuwse Meesters’ is uitgevoerd door onderzoeksconsultant Nel Verhoeven. Zij vroeg aan 905 Zeeuwen of ze afgelopen vier jaar wel eens conflicten hebben gehad die zo serieus waren dat ze een jurist hebben ingeschakeld of hadden willen inschakelen. Van deze groep zei 14,6 procent dat dit het geval was.
De ervaringen van deze 132 mensen met het rechtssysteem stemmen niet vrolijk. Een meerderheid vindt dat het (veel) te lang duurt voordat het probleem is opgelost. Een meerderheid vindt ook dat de schade niet of nauwelijks is hersteld, en dat het conflict niet is opgelost. Opvallend is ook dat slechts 35 procent de uitkomst eerlijk vindt. De respondenten geven wel het rapportcijfer 7 voor de kwaliteit van de juridische hulpverlening.
Proeftuin
Het onderzoeksrapport werd gepresenteerd tijdens een bijeenkomst van de Zeeuwse Meesters op woensdag 16 september in de Zeeuwse Bibliotheek in Middelburg. “De conclusie is dat er ruimte is voor verbetering,” zei bestuurslid Krijn van Beek van de stichting Samen Recht Vinden met enig understatement.
De stichting heeft bij de Raad voor Rechtsbijstand en de Regiodeal een subsidieverzoek van 2,1 miljoen euro ingediend. Van Beek (Policy Design Studios) ziet Zeeland als een proeftuin voor nieuw recht. De stichting streeft naar ‘een bredere rechtsbedeling en minder teleurstelling onder de mensen’.
Voorzitter Pieter Ippel (hoogleraar aan de Roosevelt University) wil met de plannen ingaan tegen de trend van grootschaligheid. Hij noemde het nieuw gerechtsgebouw van de rechtbank Zeeland-West-Brabant in Breda een ‘mastodont in niemandsland’. Over de plannen voor een Law Delta (een extra beveiligde rechtbank) zei hij: “Wij zijn de echte Law Delta. Niet de vriendjes van Wientjes.”
Directeur Hans Boutellier van het Verwey-Jonker Instituut noemde het ‘een krankzinnige paradox’ dat het recht steeds meer op afstand komt te staan, terwijl de samenleving steeds zwaarder op het recht leunt.
Dorpen en steden
Met de proeftuin Samen Recht Vinden willen de Zeeuwse Meesters experimenteren om de rechtsbehoefte van mensen en bedrijven beter te bedienen. Tijdens de bijeenkomst in Middelburg werd veel aandacht besteed aan laagdrempelige rechtspraak. Wim Wetzels (Rotterdamse Regelrechter), Jerzy Luiten (Haagse wijkrechter) en Mounir el Maach (Wijkrechtbank Eindhoven) legden uit dat hun projecten eenvoudig, goedkoop, snel en oplossingsgericht zijn, maar onduidelijk bleef nog welke rol deze vormen van rechtspraak kunnen innemen binnen Samen Recht Vinden.
Dat was meer het geval bij de SRV-bus, het paradepaardje van de stichting Samen Recht Vinden. Het idee is om met deze bus dorpen en steden aan te doen, om zo de burgers te bereiken voor wie de afstand tot het recht te groot is geworden. De Zeeuwse Meesters zien namelijk dat het recht in Zeeland een terugtrekkende beweging heeft gemaakt, net als in veel andere randgebieden. Het kantoor van het Openbaar Ministerie in Middelburg is dicht, de hoofdvestiging van de rechtbank zit in Breda, het Juridisch Loket in Middelburg is nog maar sporadisch open en kantongerechten zijn er helemaal niet meer.
Al is gedachtegang over de SRV-bus nog in ontwikkeling, de contouren zijn al wel geschetst in een visiedocument van 3 juni. De bus zou moeten worden bemand door medewerkers van gemeenten, de provincie, juridische hulpverleners (advocaten), de ombudsman, een rechter, een officier van justitie, iemand van de GGZ, een buurtbemiddelaar en andere hulpverleners.
Stage lopen
Aankomend juristen kunnen stage lopen in de SRV-bus. Binnen de Hogeschool Zeeland en het University College Roosevelt zal een cursus ‘recht in praktijk’ worden ontwikkeld, zodat gecoachte studenten het elan van oorspronkelijke ‘wetswinkels’ uit de jaren zeventig kunnen terugbrengen. De SRV-bus moet een gedegen backoffice krijgen waar dingen snel uitgezocht kunnen worden.
De bus zelf hoeft niet meer ontworpen te worden: een bibliobus van de Zeeuwse Bibliotheek stond bij wijze van inspiratiebron buiten voor de deur, met illustraties van vrouwen in Zeeuwse klederdracht. Zo konden de congresdeelnemers zich vast een beeld vormen van een ‘bus-die-het-recht-naar-de-mensen-brengt’.
De bus kan elke week drie dagen op locatie zijn. De stichting wil gaan werken met een ‘leerlus’: kijken of iets werkt, en vervolgens verbeteringen doorvoeren aan de hand van de uitkomsten van onderzoek.
De hoop is dat de Zeeuwse proeftuin zo’n succes wordt, dat het project navolging vindt in de rest van Nederland. Hans Boutellier noemde het fantastisch als Zeeland zou kunnen functioneren als experimenteerprovincie voor het rechtsbedrijf. “Het zou schandalig zijn als Den Haag dat niet zou zien.”
