Kun je juridisch advies geven dat beter is voor het klimaat, zonder dat dit inboet aan de belangen van je cliënt? Dat vroeg advocaat Danny Hoekzema (The New Paradigm) van de onlangs gelanceerde vakvereniging Recht voor Klimaat zich af. Het leidde tot de oprichting van de klimaatclub, waarvoor hij collega’s en specialisten uitnodigde.
Hij had een aha-erlebnis: “Het was toen ik voor mijn oude kantoor mocht gaan werken aan nieuwe duurzame ambities, toen ik me realiseerde dat wij als advocaten een belangrijke spil in de omgang met het klimaat zijn. Daarvoor was ik me daar niet zo van bewust. Ik realiseerde me dat je vanuit de juridische invalshoek ook met de belangen van het klimaat te maken hebt. En dat je jezelf daarin als jurist of advocaat een grotere rol zou moeten toedichten.”
Hoekzema zag advocaat Bénédicte Ficq daarin een voortrekkende rol spelen die hem inspireerde: “Zij kon dit doen, omdat ze hard heeft gewerkt en een fundament en privileges heeft opgebouwd. Veel mensen van mijn generatie hebben dat nog niet, maar willen er wel wat in betekenen. Vandaar dat we nu als vereniging aan het bekijken zijn: wat kunnen we vanuit welk rechtsgebied doen, en wat kan er beter.”
Klimaattafels
Dat nadenken over de rol van de jurist als het gaat om het klimaat gebeurt ook bij de beweging JuristDoetWat (JDW), een initiatief van het Nederlands Genootschap van Bedrijfsjuristen en het Onderzoekcentrum Onderneming & Recht van de Radboud Universiteit Nijmegen. De bij JDW betrokken bedrijfsjuristen hebben in navolging van het overheidsinitiatief ‘Iedereen Doet Wat’ een aantal klimaattafels opgericht, waarin informatie over het onderwerp wordt uitgewisseld. Katja Out-Maassen, concernjurist bij verzekeraar Univé, is daarbij betrokken als voorzitter van de bestuurscommissie van JDW.
Vanuit die functie ziet ze hoe juristen op zoek zijn naar manieren waarop zij een bijdrage kunnen leveren aan de verduurzaming van de economie en de samenleving. Ze merkt dat er ‘veel intrinsieke motivatie’ is bij verschillende collega’s die aan de tafels aanzitten, maar dat het hier en daar nog zoeken is. “Wat helpt is dat er op het moment grote rechtszaken worden gevoerd, en dat er elke dag wel wat over in de krant staat. Er is dus veel aandacht voor. Dat draagt bij in het maken van beslissingen die hierover door bedrijven moeten worden gemaakt. Daarnaast zie je dat ook de ontwikkeling van wetgeving op dit gebied in sneltreinvaart gaat. Voor de voorvechters van duurzaamheid in ons vak ontstaat er zo ook wat meer onderbouwing voor deze dilemma’s.”
Fietsvergoeding
Danny Hoekzema van Recht en Klimaat stelt vast de rol van juristen niet altijd hoogdravend hoeft te zijn, maar vooral praktisch: ‘Wij hoeven wij ons niet per se met lijm vast te plakken aan de A12. Iedere jurist moet doen wat hij of zij wil. Met Recht voor Klimaat willen we ons vooral richten op het juridisch instrumentarium, zoals het schrijven van nieuwe, duurzamere modelbepalingen. We kunnen misschien ook meedenken over de vorming van wetgeving. We focussen ons op het echte juristenwerk.’
Hoekzema stelt vast dat het erom gaat die dagelijkse juridische praktijk zo te veranderen dat hij tot een duurzamere uitkomst leidt: “Bij een grote onderneming kan dit bijvoorbeeld gebeuren, als de arbeidsrechtadvocaat komt tot het opstellen van een overeenkomst voor een fietsvergoeding. Dan laten wellicht duizenden mensen ineens de auto vaker staan. Dat is misschien niet zo activistisch, maar wel effectief.”
Volgende stap
Veel praktische kennis over klimaatrecht wordt al verspreid door diverse instituten. Een daarvan is het CPO (Centrum voor Postacademisch Juridisch Onderwijs) aan de Radboud Universiteit in Nijmegen, dat het platform Klimaat & recht heeft opgezet. Hoogleraar burgerlijk recht Steven Bartels benadrukt dat het accent in de opleidingen van het CPO inmiddels is gericht op de vooruitgang in de klimaatdiscussie: “We proberen onze cursussen zo in te steken, dat we onze verantwoordelijkheid hierin nemen. Dat zijn geen cursussen die erop gericht zijn om maar zo min mogelijk last van de stikstofregels te hebben, maar die je juist willen helpen om de volgende stap te nemen. Waarbij ik opmerk dat je er rekening mee moet houden dat de regels op dat gebied in de nabije toekomst strakker aangetrokken kunnen worden. Als bedrijfsjurist of advocaat heb je er dus belang bij om te weten wat er op je af gaat komen.”
Bartels constateert dat steeds meer juristen daarvoor open staan. “Onder meer door de grote klimaatzaken die zijn gewonnen hebben ze er ook mee om te gaan, en willen ze dat ook. Je ziet dat advocaten zich hier in het hele rechtsbedrijf steeds meer van bewust zijn. Dat is hopelijk ook het geval, omdat wij ze hierover cursussen aanbieden.”
Vertaalslag
Katja Out-Maassen merkt de toenemende aandacht voor het klimaat op in haar werk bij de verzekeraar: “In de organisatie kwamen op het terrein van klimaat en duurzaamheid voorheen maar om de paar maanden vragen, nu is het dagelijks in ieder geval onderwerp van gesprek.”
Bij een uiting van het bedrijf laat men deze bijvoorbeeld eerst langs juridische zaken gaan, om te zien of men niet onbedoeld aan green washing doet. Of om het in de woorden van de jurist uit te drukken: “We toetsen of dat wat we willen communiceren, ook goed te onderbouwen is vanuit wet- en regelgeving.”
Bij de leden van JDW leven volgens de concernjurist ook steeds meer vragen: “Hoe ga je bijvoorbeeld om met circulair bouwen? Of hoe beantwoorden we aan de Europese duurzaamheids-due diligence (CSDDD)? Die vertaalslag proberen we te maken.”
Hiervoor moet nieuwe kennis worden verzameld. Dat doen deelnemers door hierover bijvoorbeeld artikelen te schrijven. “Dat is belangrijk”, aldus Out-Maassen, “want de oudere generatie juristen heeft op haar opleiding nooit wat geleerd over ESG (Environmental, Social and Governance, red..), om maar wat te noemen. Waarbij ik signaleer dat jonge juristen zich ook steeds meer aangetrokken voelen tot organisaties die zich verantwoordelijk opstellen in hun benadering van het klimaatprobleem.”
Meenemen
Steven Bartels van het CPO stelt in algemene zin dat er veel denkkracht nodig is, om via het klimaatrecht het milieu te verbeteren: “Om tot regels te komen die goed werken, zul je over de vormgeving daarvan heel goed moeten nadenken. Je kunt heel ambitieus een mooie klimaatvriendelijke maatregel verzinnen, maar die moet wel doen waarvoor hij is bedoeld. Hiervoor is een wisselwerking tussen theorie en praktijk belangrijk, tussen mensen van ministeries, universiteiten en de praktijk. Maar ik heb wel het gevoel dat er een groeiend aantal mensen is dat zich verenigt om die kennis en kunde te bundelen.”
Bartels ziet voor juristen een uitdaging in het meenemen van alle betrokken partijen in duurzaamheidsvraagstukken: “Niet alle mensen zijn daartoe in staat, bijvoorbeeld omdat ze aan duurzame maatregelen in hun wooncomplex niet kunnen meebetalen. Je zult rekening moeten houden met de rechten van alle burgers. Terwijl je tegelijkertijd niet vast moet lopen in overlegstructuren hierover. Want we willen wel vooruit.”
