Afgelopen september kwam het plafond van het Belgische Hof van Cassatie naar beneden. Het is de zoveelste akte in de aftakeling van het justitiepaleis. Wie Brussel passeert over de ring of met de Thalys het Zuid-Station uitrijdt, ziet de eclectische kolos, ooit het grootste gebouw ter wereld, op de heuvel boven de Europese hoofdstad uittorenen. In de steigers. De renovatie duurt nog tot 2032. En dat is alleen nog de buitenkant.
Ik was als deken met enige regelmaat in dat paleis te gast. In de enorme hal voelt de justitiabele zich nietig. Ik bezocht ook andere justitiepaleizen. Het Palais de Justice in Parijs, ooit domicilie van koningen en van de tribunalen van de revolutie. Marie Antoinette bracht in de kerker haar laatste nacht door. Het portret van de advocaat die haar verdedigde, hangt als icoon in het jaloersmakend fraaie cabinet van de deken, die uiteraard ook in dat paleis gehuisvest is. Het enorme witmarmeren paleis van het Italiaanse Corte di Cassazione aan de Tiber. Ronduit intimiderend is het hof van beroep in Milaan. De Old Bailey in Londen, met Vrouwe Justitia hoog op haar koepel. Wie durft de rechter dan nog tegen te spreken? Of te wraken?
Heeft Vrouwe Justitia voor haar gezag een imponerende behuizing nodig? Nee, zou je denken als je naar Nederlandse gerechtsgebouwen kijkt. Ons hoogste rechtscollege was lang weggestopt in een onooglijk gebouwtje in een hoek van het Binnenhof en huisde daarna aan in een gebouw aan het Plein dat het hondenhok werd genoemd. De behuizing aan de Kazernestraat werd in een rechtsgeleerd commentaar op een arrest de allure toegedicht van een scholengemeenschap in Almelo. De paleizen van Justitie in Den Haag en Arnhem: saaie wederopbouw. De rechtbank in Amsterdam was lang ook in uiterlijke verschijning een tussenstation van de Bijlmerbajes.
Imponeren past niet in onze horizontale samenleving. Wij voelen ons ongemakkelijk bij vorm en ritueel. Geen ivoren torens en rechters moeten communiceren in toegankelijke taal. De Groningse rechtssocioloog John Griffiths vond daarentegen magistraten op een podium, toga’s en ook bizar taalgebruik juist onontbeerlijk. Met meer toegankelijkheid is het als met de afschaffing van de Latijnse mis, zei hij: het onbevattelijke mysterie dat direct aan de ziel appelleert verdwijnt, de mensen lopen bij de kerk weg en zo ook bij de rechtspraak.
Dat mysterie sprak mij wel aan, misschien omdat ik iets te veel geïmponeerd was door de pracht en praal in het buitenland. Ik denk dat de Nederlandse rechtspraak voor haar gezag geen kathedralen nodig heeft. Het gaat om de inhoud en niet om de (kostbare) verpakking. Dat neemt niet weg dat aan uitstraling en zichtbaarheid wel kan worden gewonnen. En dat gebeurt gelukkig ook. Zo betrok de Hoge Raad in 2016 “nieuwbouw die waardigheid uitstraalt”. Het ensemble van de natuurstenen sokkel en de transparante fijn gelijnde kap “symboliseert de soevereiniteit van de rechterlijke macht”, aldus treffend de website. Aan de oever van het IJ verrees een gebouw van vergelijkbare allure voor het Amsterdamse hof. Het hof in Den Bosch huist al langer aan een indrukwekkend cour.
En bij achterstallig onderhoud denk ik niet zozeer aan onze justitiepaleizen, maar eerder aan de gefinancierde rechtshulp en de digitalisering. Dat onderhoud kan niet tot 2032 wachten. Dan lopen de mensen bij de rechtspraak weg.
