Kinderrechter bestaat 100 jaar en doet nu kindvriendelijke uitspraken

Op 1 november 2022 bestaat de kinderrechter precies honderd jaar. Dat instituut heeft de juridische positie van kinderen fors verbeterd. Met kindvriendelijke uitspraken worden kinderen nog meer bij rechtszaken betrokken. “Bij kindvriendelijk schrijven moet je met de billen bloot.”

Delen:

Kinderrechter bestaat 100 jaar en doet nu kindvriendelijke uitspraken - Mr. online
Foto: Depositphotos

Het is zomer 2021 wanneer de rechtbank Overijssel zich buigt over een gezagskwestie. Er volgt een keurige beschikking met een uitgebreide juridische argumentatie. Maar de rechter stuurt de minderjarige ook een brief waarin staat waarom de uitspraak zo is uitgevallen. In jij-vorm, met eenvoudige woorden en korte zinnen – iets wat een jongere zeker kan begrijpen. Op de sociale media roept dat veel positieve reacties op: “Een empathische rechter.”

Begin 2022 behandelt het gerechtshof Arnhem-Leeuwarden het verzoek van een 13-jarige die uit huis is geplaatst. Het kind wil dat niet en vraagt het hof de machtiging van de kinderrechter te vernietigen. In de motivering schrijven de raadsheren dat het belangrijk is dat de minderjarige de overwegingen goed begrijpt. Daarom gebruikt het hof minder jargon, wordt niet verwezen naar wetsartikelen of jurisprudentie en wordt het kind aangesproken met ‘jij’.

Burgerlijke Kinderwet 1922

Kindvriendelijke uitspraken en beschikkingen met een kindvriendelijke paragraaf – ze zijn bezig met een voorzichtige opmars. Op rechtspraak.nl komt het woord ‘kindvriendelijk’ bijna vierhonderd keer voor, maar dat betreft lang niet allemaal beschikkingen. Het precieze aantal kindvriendelijke uitspraken is niet te achterhalen, ook al omdat lang niet alles wordt gepubliceerd.

Toch zijn kindvriendelijke uitspraken een kleine revolutie. Met de uitbreiding van de Burgerlijke Kinderwet in 1922 wordt de ondertoezichtstelling (ots) ingevoerd en tegelijk daarmee (op 1 november 1922) het instituut van de kinderrechter. Er moest een rechter komen die belast werd met beslissingen over opvoedingszaken en de toepassing van de uiteenlopende strafrechtelijke sancties aan minderjarige. Met de kinderrechter kreeg de jeugdbescherming en het jeugdstrafrecht een nieuwe impuls. Toen werd er beslist óver het kind, tegenwoordig vaker in samenspraak mét het kind.

Wettelijke waarborgen

Susanne Tempel

Susanne Tempel, rechter in de rechtbank Zeeland-West-Brabant, schrijft wel eens kindvriendelijke beschikkingen in kinderbeschermingszaken, en deed dat eerder ook wel eens in een strafzaak. “Bij kinderbeschermingszaken wordt vaak mondeling beslist in het bijzijn van de minderjarige. Dat is altijd al kindvriendelijk. Wel staat het in de schriftelijke bevestiging vaak veel formeler. Ouders en kinderen moeten het wel kunnen begrijpen.” Vandaar dat zij zich inzet om die kindvriendelijke slag te maken.

Dat is niet onopgemerkt gebleven. Alexander Leuftink, voorzitter van de Nederlandse Vereniging van Familie- en Erfrecht Advocaten Echtscheidingsmediators (vFAS) constateert dat kindvriendelijke uitspraken ‘in opkomst’ zijn. Dat past in een trend, nu meer rechters in z’n algemeenheid vaker jip-en-janneketaal hanteren, aldus Leuftink. “Kindvriendelijke uitspraken komen tegemoet aan de wettelijke waarborgen dat het kind moet worden gehoord. Je ziet het vooral bij zorgverdeling: kinderen worden door de rechter gehoord of ze mogen een brief aan de rechter schrijven. Voor het kind is het wel een open einde wat ermee gebeurt, want de rechter beslist niet altijd zoals ket kind het graag heeft. Maar kindvriendelijk opschrijven is een goede ontwikkeling.”

Die zich nog niet overal heeft doorgezet. In de elf jaar dat Diana Mans familierechtadvocaat is, heeft ze niet één keer een kindvriendelijke beschikking voorbij zien komen. En van collega-advocaten in haar arrondissement (Limburg) hoort ze er ook nooit van. “Wel eens een opdracht aan de ouders: ga na zeven jaar strijd maar eens op de stoel van de kinderen zitten, bekijk de zaak eens vanuit hún perspectief. Kinderen worden zo wel bij zaken betrokken, maar er wordt niet rechtstreeks naar een kind gecommuniceerd. De woordkeus wordt ook niet aangepast.”

Kwetsbaar

Diana Mans

Voor rechter Tempel en haar collega’s is het kindvriendelijk opschrijven wel een ‘uitdaging’. “Het is een andere manier van werken. Voor ons en voor juridisch medewerkers is het makkelijker om op de juridische, ons bekende manier, te schrijven.” Zelf begon ze er in 2017 mee, geïnspireerd door een andere rechter. “Ik dacht nog: zo kan het dus óók, wat mooi. Een gesprek op zitting met een minderjarige verloopt ook ‘kindvriendelijk’, waarom schrijven we het nadien dan totaal anders op? We waren wel al bezig om vonnissen in begrijpelijke taal te schrijven, maar toch verzand je snel in juridische, te ingewikkelde taal. Bij kindvriendelijk schrijven moet je met de billen bloot. Als je dan een foutje maakt, dan kan iedereen dat zien. Niemand leest daar overheen. Het is ook best spannend om te doen, want je verlaat je normale taalgebruik en je treedt buiten je comfortzone. Dat maakt je ook kwetsbaar.”

De meeste rechters hebben cursussen gehad over het gebruik van begrijpelijke taal in vonnissen. Die gaan over begrijpelijke woorden, begrijpelijke zinsconstructies en begrijpelijke tekstopbouw. Toch is die invulling ook persoonlijk, zegt Tempel. “Als ik aan een beslissing werk, dan zet ik in mijn hoofd de dialoog met het kind voort. In dat gesprek merk je wat wel en niet goed aankomt, zo werk ik ook aan de kindvriendelijke beschikking.” Na een aantal keren ging het haar steeds beter af. “Maar je moet wel vaak de gebaande paden verlaten. Toen we dat eens deden in een MK-strafzaak kostte dat wel aardig wat tijd en energie.”

Voor Leuftink telt niet alleen de inhoud, maar ook de vorm. Wat hij nog te vaak ziet is dat onder de ‘normale’ beschikking een kindvriendelijke samenvatting staat. En als het kind de samenvatting leest, leest het misschien toch het hele verhaal. “Dat is eigenlijk niet de bedoeling”, zegt Leuftink. “Het kind leest dan alles over de achterliggende problematiek, over ruzies en financieel gedoe. Daar moet je het kind niet mee belasten. Het is beter wanneer de kindvriendelijke motivering een aparte bijlage bij de uitspraak is. Het hele idee van kindvriendelijke uitspraken is goed, kinderen worden meer betrokken bij hun deel van de zaak, maar de uitwerking ervan kan beter.”

Prettig te lezen

Alexander Leuftink

Dat wordt erkend in Zeeland-West-Brabant, én er wordt al naar gehandeld. Daar hanteert het team nu twee methoden: de hele beschikking kindvriendelijk, of een aparte overweging op die manier. Die laatste wordt dan in een brief naar de minderjarige gestuurd, die dus niet wordt geconfronteerd met allerlei problemen tussen de ouders of met hulpverleners. “Zo zorgen we dat er geen licht komt tussen de brief en de beschikking”, zegt Tempel.

Leuftink vermoedt dat tegenwoordig in zo’n 40 procent van de beschikkingen die direct gaan over de rechtspositie van minderjarigen, een kindvriendelijke beschikking – of op z’n minst een kindvriendelijke passage – wordt geschreven. Lokaal beleid of landelijk beleid zit er niet achter, het is meer de individuele rechter die dit zo doet. Maar de Rechtspraak zou dit wel standaard moeten doen, vindt Leuftink, zelf familierechtadvocaat. “Kindvriendelijke uitspraken zouden altijd moeten worden gedaan bij een zorg- en omgangsregeling, en natuurlijk als het kind door een rechter is gehoord.”

Over de kwaliteit van kindvriendelijke uitspraken is Leuftink wel tevreden. “Ze zijn prettig te lezen. Rechters doen hun best om het goed op te schrijven. Wel schieten ze soms door in te véél Jip en Janneke, de uitspraak moet evengoed juridisch duidelijk zijn. Maar het is afhankelijk van de leeftijd en het schooltype van kind. Het is lastig in te schatten of de boodschap aankomt.”

Delen:

Het belangrijkste nieuws wekelijks in uw inbox?

Abonneer u op de Mr. nieuwsbrief: elke dinsdag rond de lunch een update van het nieuws van de afgelopen week, de laatste loopbaanwijzigingen en de recentste vacatures. Meld u direct aan en ontvang elke dinsdag de Mr. nieuwsbrief.

Meest gelezen berichten

Van onze kennispartners

Juridische vacatures

Scroll naar boven