Democratie. Regeren door het volk. Duizenden jaren geleden regelden ze dat in Athene op het marktplein. Het oude Athene kende een vorm van directe democratie. Dat houdt in dat de stemgerechtigden direct besluiten konden nemen. Tegenwoordig hebben veel staten dit model overgenomen maar er een eigen saus overheen gegooid; de saus van de indirecte democratie. Dit is ook zo in Nederland. Tijdens verkiezingen geven wij potentiële volksvertegenwoordigers het mandaat om namens ons besluiten te nemen. Maar hoe lang is dit model nog houdbaar?
Lagere opkomst bij verkiezingen
Diverse bronnen rapporteren dat er bij verkiezingen steeds minder mensen hun stem komen uitbrengen. In Nederland kende de afgelopen gemeenteverkiezingen van 2022 een historisch lage opkomst van iets meer dan 50%. In 2018 was dat nog ongeveer 55%. Kennelijk is dit niet enkel een probleem dat speelt in Nederland maar ook in andere Europese landen, zoals Frankrijk. Bij de laatste parlementsverkiezingen van Frankrijk (in juni 2022) ging slechts 46% van de stemgerechtigden naar de stembus. De regionale verkiezingen in Frankrijk van vorig jaar wisten maar liefst 34% van de stemgerechtigden naar de stembus te lokken. Dat is ernstig zorgwekkend, volgens politicoloog Bruno Cautrès.
Als mogelijke oorzaak van de lagere opkomst wordt genoemd dat jongeren steeds minder naar de stembus gaan. Jongeren voelen zich doorgaans ongehoord en denken dat het ‘toch geen zin’ heeft om te stemmen.
Minder vertrouwen in de politiek
Een samenhangend probleem met de lagere opkomst bij verkiezingen, is dat er steeds minder vertrouwen is in de politiek. Het Centraal Bureau voor de Statistiek (CBS) rapporteerde dit jaar dat het vertrouwen in de politiek (in het bijzonder de Tweede Kamer en politici) in 2021 enorm gekelderd is. Waar 53% van de Nederlanders in 2020 nog vertrouwen had in de politiek, was dit 42% in 2021. Een snelle en vlugge daling, mogelijk ten gevolge van het langdurige formatieproces en de Toeslagenaffaire.
Gesteld zou kunnen worden dat de lagere opkomst bij verkiezingen en het verminderde vertrouwen in de politiek hand in hand gaan. Indien men minder vertrouwt op de gevestigde orde, dan heeft het voor hen ook minder zin om naar de stembus te gaan (mogelijk vanuit de invalshoek dat ‘er toch niets zal veranderen’).
Democratische vernieuwing?
“Is er democratische vernieuwing nodig?” Dat is een vraag die vele experts zich afvragen. Het antwoord op deze vraag, mede gelet op de bovenstaande pijnpunten, is hoogstwaarschijnlijk ja.
Bij democratische vernieuwing kan worden gedacht aan de verbetering van de relatie tussen overheid en burger, het invoeren van referenda en het meer betrekken van jongeren bij het democratisch proces.
Feit is dat de (vertrouwens)relatie tussen overheid en burger de laatste jaren een grote deuk heeft opgelopen door bijvoorbeeld de Toeslagenaffaire. Op dit punt is voor de overheid dus werk aan de winkel en mogelijk zal het vertrouwen ook weer stijgen zodra de gehele nasleep van de Toeslagenaffaire is afgehandeld. Met dit stijgend vertrouwen zal de opkomst bij verkiezingen dan ook mogelijk stijgen.
Daarnaast voelen veel burgers zich ongehoord en ook is er een groep die pleit voor de herinvoering van de referendum. De herinvoering hiervan zou mogelijk een goede manier zijn om burgers meer inspraak te geven en om hen zo meer te betrekken bij het democratisch proces.
Mogelijk ligt voor de overheid ook een rol weggelegd in het meer betrekken van jongeren bij het democratische proces. Uit onderzoek blijkt dat het vooral jongeren zijn die bij verkiezingen wegblijven van de stembus. Als zij op jonge leeftijd al betrokken worden bij de politiek en als zij zich op jonge leeftijd al gehoord voelen, dan zullen zij eerder geneigd zijn te stemmen. Het belang van de jonge kiezer mag namelijk niet uit het oog verloren worden.
De jongeren van nu zijn over twintig jaar namelijk de Mark Rutte’s, Wopke Hoekstra’s en Sigrid Kaag’s die ons land zullen besturen.
