Allereerst hartelijk gefeliciteerd met uw promotie. Was het een mooie dag?
“Ja, het was echt een fantastische dag! Ik heb er ontzettend van genoten om mijn promotie samen te vieren met familie, vrienden en collega’s. De verdediging was een prachtige kans om met hen te delen waar ik al die jaren mee bezig ben geweest en bood een heel interessante gedachtewisseling. Ik ben dankbaar voor de mooie lovende woorden van mijn promotoren Wendy Schrama en Jet Tigchelaar en van de leescommissie: Masha Antokolskaia, Britta van Beers, Ingrid Boone, Elaine Mak en Machteld Vonk.”
Uw proefschrift is getiteld: ‘Familie door te zijn, willen of doen’. Waaruit komt uw interesse in het afstammingsrecht voort?
“Ik vind het fascinerend dat het afstammingsrecht zo bepalend voor ons persoonlijke leven is. Het zegt veel over wie we zijn en bij wie we horen. Het afstammingsrecht bepaalt namelijk wie de juridische ouders zijn van een kind en vestigt daarmee ook een familierechtelijke relatie met andere familieleden. Juridisch ouderschap heeft daarnaast allerlei rechtsgevolgen voor bijvoorbeeld het juridisch gezag, namenrecht, nationaliteitsrechten zelfs het belasting- en erfrecht. Daarom is het van belang er goed over na te denken wie al dan niet het juridisch ouderschap krijgt met bijbehorende ouderrechten en -plichten en wat die keuzes rechtvaardigt. Vandaar dat ik in mijn proefschrift op zoek ben gegaan naar een antwoord op de vraag: “wie kunnen ouders zijn van een kind, met welke rechten en plichten en waarom?”. Zowel juridisch als filosofisch gezien, is het interessant dat dit verschillend kan worden ingevuld. Ons begrip van familie kan gebaseerd zijn op de biologische realiteit. Je bent dan gewoon familie van elkaar door te zijn, maar familie kan ook gedefinieerd worden naar de wil en eigen keuzes van betrokkenen, of naar hun doen en laten: het dragen van zorg en verantwoordelijkheid voor elkaar.”
Een aanpassing van het huidige afstammingsrecht aan ‘veranderende omstandigheden’ noemt u ‘hard nodig’. Waarom is dat zo hard nodig?
“Het traditionele gezin dat uit een gehuwde man en vrouw en hun biologische kinderen bestaat, vormt nog altijd het uitgangspunt in het huidige afstammingsrecht. Hierdoor kunnen problemen ontstaan in gezinssituaties die hiervan afwijken. Zo blijkt dat in gevallen waarin een man een kind bij een vrouw verwekt zonder met haar getrouwd te zijn onnodige conflicten kunnen ontstaan over de erkenning van dat kind – een situatie die vaak voorkomt in Nederland. Tegenwoordig zijn er meer verschillende soorten ouders en kinderen dan vroeger. Denk bijvoorbeeld aan ouders die ongetrouwd samenwonen met hun kinderen, draagmoederschap, intentionele meeroudergezinnen en samengestelde gezinnen. Daarbij zal het afstammingsrecht voor uitdagingen komen te staan met het oog op toekomstige voortplantingstechnieken, zoals de kunstmatige baarmoeder. Het afstammingsrecht moet worden aangepast om recht te doen aan de ontstane diversiteit.”
Wat is het belangrijkste advies dat u de wetgever kunt geven als het gaat om vernieuwingen in het ouderschapsrecht of afstammingsrecht?
“Stop met de salamitactiek en kom tot aanpassingen vanuit een herijking van de fundamenten van het afstammingsrecht in zijn geheel. Mijn proefschrift brengt vier mogelijke modellen naar voren voor een nieuw afstammings- of ouderschapsrecht-systeem waartussen de wetgever kan kiezen. Een nieuw afstammingsrechtmodel dat vaker en eenvoudiger juridisch ouderschap en ouderrechten en -plichten zal toekennen aan biologische ouders kan voor verschillende problemen oplossingen bieden, zonder radicale veranderingen. Maar… als er ruimte is voor meer ambitie zou ik adviseren het dragen van zorg en verantwoordelijkheid meer betekenis te geven binnen een ouderschapsrecht-model dat aan betrokkenen die ouders willen zijn in principe de ruimte biedt om ouders te mogen zijn in verschillende gradaties en dat ervoor zorgt dat personen die het kind ter wereld hebben gebracht en juist geen ouderrol willen vervullen hun verantwoordelijkheden minder eenvoudig kunnen ontlopen.”
Welke ontdekking of constatering die u tijdens uw onderzoek hebt gedaan, heeft u het meest verrast?
“Morele opvattingen die het huidige afstammingsrecht en het debat daarover sturen, blijven vaak onuitgesproken. Door het bestuderen van verschillende benaderingen over de morele grondslag van ouderschap en ouderrechten en -plichten uit de rechtstheorie en ethiek heb ik die overtuigingen aan het licht kunnen brengen. Ik heb toen ontdekt dat een biologische benadering, onderverdeeld in een genetische en zwangerschapsbenadering, een intentionele benadering, causale benadering en zorgbenadering, inspiratie kunnen bieden voor nieuwe mogelijkheden in het afstammingsrecht. Alleen bleek dat die afzonderlijke benaderingen met name in bepaalde situaties voor specifieke betrokkenen handvatten boden, terwijl het afstammingsrecht een passende regeling moet treffen voor allerlei situaties en diverse typen ouders en kinderen. Met dit doel voor ogen heb ik uiteindelijk zelf een pluriforme benadering ontwikkeld, waarin verschillende benaderingen en waarden met elkaar gecombineerd zijn. Die benadering heb ik vertaald naar mogelijkheden voor de wetgever.”
Met welke historische figuur zou u graag eens in gesprek gaan?
“Franz Kafka, want dan kan ik hem eindelijk vragen wat hij met zijn Voor de Wet bedoelt. Dat verhaal heb ik nooit helemaal begrepen.”
Welke jurist verdient wat u betreft een compliment?
“De raadsman van Mitya, die beschuldigd werd van vadermoord en daarvoor terecht staat, een personage uit Dostoyevsky’s De gebroeders Karamazov. Hij vraagt: “Heren van de jury, wat is een vader, een echte vader, wat is dat voor een verheven woord, wat voor verheven idee ligt in dat woord omsloten?” Volgens hem is er geen sprake geweest van vadermoord, want een echte vader is niet zomaar een verwekker, maar iemand die zijn kind liefheeft, zich voor hem opoffert en toegewijd is aan zijn geluk. De overleden Fyodor Karamazov, voldeed met geen mogelijkheid aan dit beeld van een vader. Daarmee verwoordt de raadsman heel mooi niet alleen de crux van deze fictieve zaak, maar legt hij een fundamenteel vraagstuk bloot dat ik in mijn proefschrift beantwoord om het afstammingsrecht te kunnen herijken: wat is een ouder, waar draait ouderschap om en op welke morele ideeën zijn die begrippen gebaseerd?”
Welk boek las u voor het laatst?
“The First Woman van Jennifer Nansubuga Makumbi.”
Wat is uw favoriete wetsartikel?
“Het is er nog niet, maar zou er wel moeten zijn: een artikel dat de mogelijkheid om bij meeroudergezinnen juridisch ouderschap en gezag aan meer dan twee personen toe te kennen.”
Als u het voor het zeggen had, dan…?
“Zouden de slopende bezuinigingen tegen het hoger onderwijs van tafel gaan. Kennis is het waard om in te investeren – voor ieders belang.”
