Leica, Dr. Oetker, Persil, Zeiss, en nog 20.000 Duitse merken: in mei 1945 onteigende de Nederlandse staat van rechtswege alle merken die toebehoorden aan Duitse (rechts)personen. Ze werden ondergebracht in de Stichting Vijandelijke Octrooien en Merken. Wat was daar de bedoeling van?
“De bedoeling was op papier heel simpel, namelijk om herstelbetalingen te genereren. De in de Tweede Wereldoorlog ontstane schade moest op Duitsland worden verhaald. De juridische grondslag voor deze onteigening was het Besluit Vijandelijk Vermogen dat in 1944 werd genomen door de Nederlandse regering in ballingschap. Daarmee werden vrijwel alle denkbare Duitse goederen op het moment van bevrijding onteigend: kastelen, paarden, aandelen en dus ook intellectueel eigendom. Voor het beheer van de onteigende merken (en octrooien) werd speciaal deze stichting opgericht, die onder de verantwoordelijkheid viel van het Nederlands Beheersinstituut en het Ministerie van Economische Zaken. Zij had als taak om de vijandelijke merken te beheren en te liquideren omwille van Nederland.”
Leverde het Nederland veel op, het beheer van deze merken?
“De eerste vijf jaar leed de Stichting verliezen met het merkenbeheer, vanaf 1950 veranderde dit en namen de inkomsten toe. In het meest lucratieve jaar was de totale opbrengst van vijandelijke merken ongeveer 170.000 gulden. Daar staat echter tegenover dat het merkenbeheer Nederland ook problemen heeft opgeleverd. Zo hield de Stichting jarenlang duizenden niet gebruikte – en dus waardeloze – Duitse merken kunstmatig in leven omdat zij deze niet massaal durfde door te halen. Dit resulteerde in een vervuild merkenregister en overlast voor het Merkenbureau en het bedrijfsleven. Belangrijker nog dan dergelijke neveneffecten was dat sommige inkomsten van de Stichting in feite geen Duitse herstelbetalingen waren. Zo introduceerde de Stichting in 1950 een importroyalty voor invoerders en handelsagenten in vijandelijke merkproducten. Gevolg daarvan was dat Nederlandse ondernemers een heffing betaalden aan de Stichting, hetgeen mogelijk ook de prijs voor Nederlandse consumenten uiteindelijk opstuwde.”
Was het een goed idee, merkenrechten inzetten om oorlogsschade te verhalen?
“De plotse confiscatie van 20.000 merken was ondoordacht en veel te rigoureus: de Stichting raakte hierdoor vrijwel direct verstrikt in een Gordiaanse knoop. Mede door de economische afhankelijkheid van Duitsland en de economische functies van het merk was het in zijn algemeenheid niet goed mogelijk om deze merken te exploiteren zonder Nederlandse nevenschade. Het merkenrecht had namelijk ook destijds al de herkomst- en goodwillfunctie. Het diende dus niet alleen de ‘vijandelijke’ Duitse merkhouder, maar ook de Nederlandse economie en consument. Dit alles betekent overigens niet dat de confiscatie van enkele specifieke merken niet verstandig was, maar dit waren spelden in een hooiberg.”
Wanneer kregen de Duitse bedrijven hun rechten terug?
“Vanaf 1952 zag de Stichting eindelijk in dat de teruggave van merken ook voor Nederland zelf de beste strategie was. De oorspronkelijke Duitse merkhouder kon tegen een kleine beheersvergoeding het merk terugkrijgen. Dit is met ongeveer 3.000 merken gebeurd en duurde enkele jaren.”
Hoe kwam u op dit scriptieonderwerp?
“Mijn scriptiebegeleider – en inmiddels promotor – prof. Dirk Visser kwam met het idee dat ik mijn scriptie over onteigend IE zou schrijven, nadat hij vernam dat ik ook historicus ben. Vervolgens heb ik er zelf voor gekozen om mij alleen op de merkrechten toe te spitsen en niet op de onteigende auteurs- of octrooirechten. Wellicht kom ik daar later nog wel aan toe.”
U bent onlangs begonnen als promovendus intellectueel eigendom bij de afdeling Ondernemingsrecht in Leiden. Gaat u daar ook historisch/juridisch onderzoek doen?
“Het hoeft niet per se een rechtshistorisch proefschrift te worden, ik onderzoek op het moment vooral de mogelijkheden om het contemporaine IE-recht centraal te stellen. Ik ben echter pas net begonnen, dus de komende periode moet ik de knoop doorhakken.”
Wie of wat is in uw juridisch bestaan uw bron van inspiratie?
‘Mr. Johan Smit − mijn vader − met wie ik avonden lang kan doorpraten over het recht en geschiedenis. Van mijn profielwerkstuk tot aan mijn scripties is er niemand meer geïnteresseerd in mijn onderzoeken dan hij, die betrokkenheid wakkert mijn passie voor (rechts)wetenschap nog verder aan.”
Wat staat er bovenaan uw bucketlist?
“Het halen van mijn rijbewijs. Tot vermaak van mijn vrienden heb ik dat nog altijd niet… Gelukkig ben ik een bekwame fietser.”
Welk boek las u het laatst?
“De Twaalf Keizers van Suetonius. Voor mijn ontspanning lees ik vaker historische werken/boeken dan romans. Dit boek stamt uit de tweede eeuw en geeft een choquerend, maar soms ook vermakelijk kijkje in de levens van Romeinse keizers.”
Als u het voor het zeggen had, dan…?
“Zou er veel meer aandacht zijn voor de mentale gezondheid van kinderen en jongvolwassenen. Werkend aan de universiteit denk ik dan met name ook aan studenten. Uit allerlei onderzoeken blijkt dat schrikbarend veel jongeren depressief zijn of op andere wijze geestelijk lijden. Als gevolg van de coronamaatregelen hebben zij lange tijd geïsoleerd achter de geraniums gezeten, en dat in een voor hen zo cruciale ontwikkelingsfase. De regering predikte destijds veel over ‘solidariteit’, maar daarvoor is naar mijn mening wel wederkerigheid vereist. Het is nu hoog tijd dat er iets wordt teruggedaan voor de jonge generatie, en waarom zou dit niet met een zelfde urgentie gebeuren als bij de bestrijding van het coronavirus het geval was?”
