Sinds de Provinciale Statenverkiezingen van 15 maart was er op de verschillende partijburelen verwoed gerekend: de Eerste Kamerverkiezingen vormen vierjaarlijks een ingewikkelde puzzel met restzetels, stemgewichten en onderlinge afspraken. Alle 570 statenleden in Nederland kiezen, samen met de kiescolleges op de BES-eilanden en (in 2023 voor de eerste keer) het kiescollege van niet-ingezetenen, de 75 senatoren. Een rechtenstudie blijkt voor een niet onaanzienlijk deel van hen de inhoudelijke bagage: voor zover Mr. kon nagaan, hebben achttien van de vijfenzeventig leden een universitaire graad in de rechten – 24 procent.
Meer dan in de Tweede Kamer
Het percentage juristen in Huis Huguetan aan het Lange Voorhout (het voormalige onderkomen van de Hoge Raad, waar de Eerste Kamer tijdelijk is gehuisvest wegens de renovatie van het Binnenhof) is daarmee hoger dan dat ‘aan de overkant’ in de Tweede Kamer. Uit een inventarisatie van Mr. na de verkiezingen van 2021 bleek dat 25 van de toen gekozen leden daar een juridische achtergrond had. Die nog geen zeventien procent staat in schril contrast met de verhoudingen rond het begin van de twintigste eeuw, toen die Kamer voor ongeveer de helft bestond uit rechtsgeleerden, vertelde hoogleraar parlementaire geschiedenis Bert van den Braak destijds.
Toch is het aandeel niet dusdanig hoog dat kan worden gesproken van een oververtegenwoordiging in de nieuwe Eerste Kamer, zeker als wordt bedacht dat dit instituut erom bekendstaat toe te zien op wetgevingskwaliteit. Waar de Tweede Kamer het politieke primaat heeft en dichter op de actualiteit zit, toetst de Eerste op rechtmatigheid, uitvoerbaarheid en handhaafbaarheid. Laatstgenoemde heeft daarom ook de bijnaam ‘chambre de réflexion’, een plek waar een wetsvoorstel nog eens zorgvuldig wordt gewogen, ver weg van de waan van de dag. Dat is de theorie althans: sinds de regering onder de kabinetten-Rutte in de regel niet kan rekenen op een meerderheid in de senaat, is diens politieke relevantie gestegen.
Pensioenwet
Vlak voor het afzwaaien van de Eerste Kamer zoals die eruitzag tussen 2019 en 2023, werd in het kader van de Pensioenwet nog verwoed gediscussieerd over een staatsrechtelijke kwestie. De dag vóór dit debat hadden de senatoren een brandbrief gekregen van de drie hoogleraren staatsrecht Paul Bovend’Eert, Joost Sillen en Wim Voermans (respectievelijk te Nijmegen, Maastricht en Leiden), die betoogden dat de wet met een tweederdemeerderheid zou moeten worden aangenomen. Dat zou huns inziens nodig zijn omdat deze óók de oudedagsvoorziening van parlementariërs raakt, gelet op artikel 63 van de Grondwet (voorstellen inzake hun “geldelijke voorzieningen” kunnen slechts worden aangenomen met “ten minste twee derden van het aantal uitgebrachte stemmen”). Volgens de verantwoordelijk minister Carola Schouten (ChristenUnie) zou deze regel echter niet van toepassing zijn op technische wijzigingen. Uiteindelijk werd de Pensioenwet, al jaren in de maak en het resultaat van ellenlange onderhandelingen, aangenomen met een comfortabele meerderheid (46 tegen 27 stemmen).
’s Middags gingen de leden van de Provinciale Staten en kiescolleges naar de stembus om de nieuwe verhoudingen voor de komende vier jaar vast te leggen. Die wijzigen drastisch vanwege de eclatante verkiezingswinst die de BoerBurgerBeweging behaalde tijdens de Provinciale Statenverkiezingen van 15 maart. De BBB werd in alle provincies de grootste en daarmee ook in de senaat, met 16 van de 75 Kamerzetels. Mr. turfde het aantal juristen, met als criterium een beschermde academische titel – mr. of LLM (master of laws). Senatoren die bijvoorbeeld ooit een kandidaatsexamen rechten behaalde, zoals oudgedienden Tiny Kox (SP) en Tineke Huizinga (CU) in de jaren zeventig en tachtig, zijn niet meegeteld.
BBB
De BBB schuift in haar fractie relatief weinig juristen naar voren – maar levert wel twee gewezen magistraten. Robert Croll was voorheen rechter en president van de rechtbanken Arnhem en Zwolle-Lelystad. Tevens was hij in het verleden actief lid van het CDA. Een andere opvallende naam is die van Henk Marquart Scholtz, die in het verleden officier van justitie was. Ook hij was eerder verbonden aan een andere partij: namens Forum voor Democratie werd hij in 2019 statenlid in Groningen, waarna hij zich zou afscheiden en verderging als eenmansfractie Ons Groningen. “Forum had helemaal geen provinciaal programma”, zei hij eerder dit jaar daarover in de Volkskrant. Veel BBB’ers hebben een verleden (of heden) in de agrarische sector.
RoodGroen
De op-een-na-grootste fractie wordt gevormd door volksvertegenwoordigers van twee partijen, GroenLinks en de Partij van de Arbeid. Zij deden in de meeste provincies los van elkaar mee aan de verkiezingen, maar voegen zich in de Eerste Kamer samen. Daaronder bevinden zich liefst twee ex-rechters: voormalig media-advocaat en straf- en jeugdstrafrechter Gala Veldhoen (GL) en oud-rechter in Amsterdam en op Aruba Jeroen Recourt (PvdA). In mei luidden zij, ook nu al beiden senator, gezamenlijk nog de noodklok over de wijze waarop de rechtsstaat vaak het onderspit delft tegen politieke belangen. Namens de PvdA werd ook Artie Ramsodit nipt gekozen, doordat haar partij een zevende restzetel wist te bemachtigen. Zij studeerde rechten in Amsterdam, promoveerde in Utrecht en is tegenwoordig onder meer lid van verscheidene raden van toezicht en commissarissen.
Liberalen en christendemocraten
De VVD moet het hebben van één meester in de rechten: Rian Vogels. In het verleden was zij voorzitter van de Integriteitskamer Sint Maarten en senior rechter bij verschillende rechtbanken. D66 is relatief gezien de hofleverancier waar het gaat om juristen in de Eerste Kamer. De vijfkoppige fractie telt drie meesters: docent en onderzoeker Willemijn Aerdts (Universiteit Leiden), voormalig advocaat en rechter te Alkmaar (met vele dienstjaren op de teller in Tweede en Eerste Kamer) Boris Dittrich en Fatimazhra Belhirch, CEO van de Stichting voor Vluchteling-Studenten die internationaal recht studeerde in Marseille, Rotterdam en Amsterdam.
De CDA-fractie kent met Janny Bakker-Klein, Hugo Doornhof, bestuursrechtadvocaat en partner bij AKD, en voormalig Tweede Kamerlid Madeleine van Toorenburg drie meesters. De christendemocraten behaalden ondanks een landelijk slechte verkiezingsuitslag op 15 maart zes zetels door slim te onderhandelen met medecoalitiepartners VVD, D66 en de ChristenUnie.
Overige fracties
Nog een bestuursrechtadvocaat treffen we aan bij de Partij voor de Dieren in de persoon van Peter Nicolaï, die eerder doceerde aan de Universiteit van Amsterdam en de Open Universiteit. De PVV-fractie leek in eerste instantie afscheid leek te moeten nemen van haar zittende lid mr. Ilse Bezaan, vroeger bedrijfsjurist, maar hoeft dit toch niet. Uit de officiële uitslag van de Kiesraad bleek dat zij alsnog met voorkeursstemmen in de Eerste Kamer werd gekozen. SP’er Rik Janssen is duaal promovendus aan de Universiteit Leiden; bij JA21 versterkt advocaat, mediator en bestuurder Karin van Bijsterveld de gelederen. De nummer twee in de fractie van de ChristenUnie Hendrik-Jan Talsma is officier van justitie bij het landelijk parket van het OM.
Tot slot wist het ‘staatsrechtelijk geweten’ van het parlement, de SGP, een restzetel veilig te stellen voor zittend senator en jurist Diederik van Dijk, die tevens directeur is van een anti-abortusvereniging. Forum voor Democratie en Volt vaardigen geen juristen af in de senaat, net als de eenmansfracties 50PLUS en OPNL (de gezamenlijke lijst voor onafhankelijke provinciale partijen).
Dit artikel is op 2 juni aangepast, nadat bekend werd dat PVV’er Ilse Bezaan met voorkeursstemmen was gekozen. Onder meer is geput uit het biografisch archief en de statistische gegevens van parlement.com. Om deze noodlijdende politiek-historische informatiebron in de lucht te houden, tekent u hier de steunbetuiging.
