Het verschil tussen het gezegde en het genoteerde komt doordat de verbalisant zelf een selectie maakt van wat hij of zij relevant acht. Confrontaties, conflicten en zichzelf ontlastende opmerkingen van de verdachte blijven hierdoor soms onvermeld.
Vraag-antwoord
Door de jaren heen zijn er meer eisen aan het PV bijgekomen. Zo moet de politie zoveel mogelijk de vraag-antwoordvorm gebruiken en moeten meer opnamen worden gemaakt. Maar volgens Malsch, hoogleraar Empirical Legal Studies aan de Open Universiteit en senior onderzoeker bij het Nederlands Studiecentrum Criminaliteit en Rechtshandhaving (NSCR), is het de vraag of de praktijk hierdoor substantieel is veranderd, met name vanwege de tijd die het kost om opnames te beluisteren.
Een onjuist PV kan vele redenen hebben, en is zeker niet altijd het gevolg van opzet. “De politie maakt een fout, vergist zich, let niet op, vat het verhoor samen maar doet dat niet zorgvuldig, of gelooft heilig de dader te hebben en noteert het dus alleen als deze iets zegt dat op zijn schuld wijst.” Maar soms is de intentie er wel.
Ondeugdelijk gedrag
Malsch analyseerde een veertiental uitspraken (2007-2021) waarin PV’s aanhoudingen of verhoren volgens de rechter doelbewust foutief zijn opgesteld. De rechter bestempelde proces-verbalen als incorrect vanwege bijvoorbeeld tegenstrijdigheden tussen het PV en camerabeelden. Uit de analyse kwam ook ander ondeugdelijk gedrag naar boven, zoals onjuiste verhoormethoden en disproportioneel geweld tegen verdachten. De onderzoeker geeft vele voorbeelden van waar het misging, zoals een zaak waarin volgens het PV geen sprake van letsel was bij de verdachte, terwijl het GGD-dossier een ander verhaal vertelde.
Geen gevolgen
Uit het onderzoek komt naar voren dat rechtbank en hof geregeld tot vrijspraak of niet-ontvankelijkheid van het OM komen wegens een onjuist PV. Maar de Hoge Raad ‘redt’ de zaak juist vaak ten faveure van justitie, meestal omdat het verzuim op enig moment in het proces wordt hersteld. Er worden dan ook uiteindelijk “zo goed als geen gevolgen verbonden aan het onjuiste PV, en evenmin aan het disproportionele geweld door de politie of de onjuiste verhoormethoden”, concludeert Malsch.
Klare taal
Haars inziens is het aan de rechter zich hierover uit te spreken. De rechtswetenschapper roept deze op om “in heldere, voor iedereen begrijpelijke taal” te zeggen dat het niet deugt als de politie de regels overtreedt, “en dat dan ook nog verhult in het PV.” Het functioneren van het rechtssysteem zou er alleen maar door kunnen verbeteren.
