Hoewel in 2020 de werkloosheid en staatsschuld laag bleef terwijl de koopkracht juist steeg, werd door het CBS toen al enige tijd een groeiende armoedekloof geconstateerd, zag de WRR een afnemende kwaliteit van arbeid en signaleerde de OESO dalende onderwijsprestaties. In antwoord op deze waarnemingen stelde de commissie-Borstlap destijds een rapport op dat tot doel had de knelpunten op de arbeidsmarkt die van negatieve invloed waren en zijn op de hiervoor genoemde verslechteringen te tackelen. De coronacrisis heeft een aantal van deze structurele (onder meer) arbeidsrechtelijke pijnpunten de afgelopen tijd nog meer uitvergroot, zo schrijft de SER in haar recentelijk gepubliceerde ontwerpadvies. De raad biedt het kabinet in dit advies belangrijke handvatten om de benodigde hervormingen door te kunnen voeren.
Het advies van de SER komt op veel punten overeen met de aanbevelingen van de commissie-Borstlap. Zo is het advies om iets te doen aan de groeiende verschillen tussen mensen in vaste dienst en die met een flexbaan overgenomen. Daarnaast zet het SER-ontwerpadvies breed in op zekerheid en brede welvaart voor alle mensen. Een in het oog springende aanbeveling is het invoeren van een soort NOW-regeling in structurele vorm. De NOW verving aan het begin van de coronacrisis de deeltijd-ww. De Raad stelt voor om het ondernemingen in de toekomst mogelijk te maken de arbeidsduur voor alle werknemers (tijdelijk) met maximaal 20 procent te verlagen bij bedrijfseconomische omstandigheden die anders tot ontslag zouden hebben geleid. De werkgever kan hiertoe eenzijdig besluiten, indien het loon volledig wordt doorbetaald. Voor 75% van de loonkosten over de verlaagde arbeidsduur is de werkgever verzekerd door een compensatieregeling van Rijkswege, die onmiddellijk ingaat bij aanvraag en achteraf wordt getoetst op juist gebruik (cf. de systematiek van de NOW).
Het doel van een dergelijke structurele NOW-regeling is vanzelfsprekend heel nobel, namelijk het voorkomen van werkloosheid middels een door de staat uitgekeerde tegemoetkoming. Tegelijkertijd roept deze aanbeveling van de SER de vraag op of, en zo ja, op welke wijze een dergelijke structurele regeling juridisch houdbaar is. Een werknemer zal er bij gebruikmaking van de regeling weliswaar financieel niet direct op achteruit gaan, wel zal sprake zijn van een structurele vermindering van de arbeidsduur. De vraag is op welke juridische grondslag deze wijziging van de arbeidsovereenkomst zou kunnen worden gebaseerd. Daarnaast speelt natuurlijk het financieringsvraagstuk: wie betaalt de rekening?
Dat het voorgenomen programma ambitieus is wordt door de Raad erkend. Toch wordt ingrijpende hervorming van de arbeidsmarkt door de SER en haar gesprekspartners om verschillende redenen noodzakelijk geacht. Het ontwerpadvies is al voorgelegd aan de verschillende achterbannen. Indien alle achterbannen instemmen zal het advies aanstaande vrijdag worden vastgesteld in de Raadsvergadering van de SER.
