‘Staan voor de onafhankelijke rechtspraak’

Over de vraag wanneer ze haar presidentschap als geslaagd beschouwt, hoeft Dineke de Groot niet lang na te denken: “Als de onafhankelijkheid van de rechtspraak er net zo goed voor staat als toen ik begon, of beter. Dan geef ik het stokje vol vertrouwen door aan mijn opvolger.” De Groot is nu ruim een jaar president van de Hoge Raad. In een interview in het nieuwe nummer van Mr. praat ze over het verhaal van de Hoge Raad, de Toeslagenaffaire, de discussie over de benaming raadsheer/raadsdame en het Urgenda-arrest. “De wereld wordt ingewikkelder en de rechter moet daarin meebewegen.”

Delen:

DinekedeGroot-7646-e7289106
Foto: Chantal Ariëns

Het bewaken van de onafhankelijkheid van de rechtspraak is de kern van De Groots presidentschap. Ze baseert zich daarbij op de profielschets op basis waarvan ze heeft gesolliciteerd. Op de vraag waarom ze de nadruk legt op het belang van onafhankelijke rechtspraak, antwoordt De Groot:  “Er wordt vaak gedacht dat er in deze tijd niet veel aan de hand is. Maar in de geschiedenis zie je dat de onafhankelijke rechtspraak bij tijd en wijle in de knel komt. Je moet het belang daarvan voortdurend aan de orde stellen in de context van de tijd, en er gebeurt nu in Europa heel veel.”

Er is volgens haar geen aanleiding om te denken dat er in Nederland politieke druk wordt uitgeoefend bij benoemingen van rechters. “De benoeming van de president van de Hoge Raad is daar een voorbeeld van. Volgens de procedure beveelt de Hoge Raad de minister een kandidaat aan, en die kandidaat is het geworden. De Nederlandse rechtsstaat is sterk, weerbaar en veerkrachtig, zegt ook de Venetië-commissie in een onlangs verschenen rapport. Maar als de onafhankelijke rechtspraak onder druk komt te staan, begint het meestal niet met politieke benoemingen, maar met discussie over de inhoud van rechterlijke uitspraken. Die hebben wij ook. In die discussie moet je soms aandacht vragen voor het belang van de onafhankelijke rechtspraak, juist als de onafhankelijkheid nog niet onder druk staat.”

Klimaatdiscussie

Ze legt uit dat daar de president aan zet is. “Ik moet het verhaal van de rechtspraak in het algemeen en dat van de Hoge Raad als hoogste rechter in het bijzonder naar buiten toe vertellen, en binnen de Hoge Raad vertellen welke reacties ik daarop krijg.” Dat verhaal is: “Zorgen voor rechtseenheid, rechtsontwikkeling en rechtsbescherming. Alles wat ik over de Hoge Raad vertel, staat in dienst van die drie kerntaken, wat de samenleving daarvan kan en mag verwachten en wat we daarvan waar kunnen maken.”

In Frankrijk vertelde ze over het baanbrekende Urgenda-arrest. “Mij werd gevraagd of ik bij een symposium van de Cour de Cassation en de Conseil d’État een verhaal wilde houden over de rol van de rechter in de klimaatdiscussie. Dan vertel ik over het milieurecht in Nederland, de route naar de Urgenda-uitspraak en de inhoud van de uitspraak. Later hoor ik dan terug dat dit leidt tot een beter begrip van zo’n uitspraak.”

Het Urgenda-arrest wordt gezien als een mijlpaal in de machtsverhouding tussen de staatsmachten, maar is daarin niet uniek. “Er zijn in de loop der jaren meerdere zaken geweest waarbij mensen zich afvroegen of de Hoge Raad niet te ver ging,” legt De Groot uit. “Meestal waren dat zaken over maatschappelijk relevante vraagstukken waarover veel discussie was. Maar later, als de tijd is voortgeschreden en mensen het verhaal beter begrijpen in de maatschappelijk context, dan luwt de discussie. Zo verloopt het ook bij het Urgenda-arrest. Dit verloop zagen we eerder bij bijvoorbeeld de SGP-zaak (over passief kiesrecht voor vrouwen, red.) en bij de eerste zaak over euthanasie. Daar komt voor de Urgenda-zaak nog bij dat Nederland het eerste land was waarin de hoogste rechter een uitspraak deed over klimaat. Later volgden Frankrijk, België en Duitsland met soortgelijke zaken. Bedenk ook dat de Hoge Raad niet zegt welke maatregelen moeten worden genomen. Dat is aan de regering. De Hoge Raad heeft gezegd dat de overheid aan haar juridische verplichtingen kan worden gehouden.”

Tegenspraak

In de Toeslagenaffaire schoot de rechterlijke macht tekort bij het beschermen van de burger. De parlementaire onderzoekscommissie deed een oproep aan alle instituties om te reflecteren op wat er mis ging. “De Hoge Raad heeft de reflectie geïntegreerd in het normale overleg dat we binnen de verschillende kamers hebben,” verklaart De Groot. “Af en toe moet je met elkaar praten over hoe je kijkt naar zaken en of de tegenspraak op orde is. Dat gebeurde al bij de Hoge Raad toen ik er kwam werken. Dan heb ik het over 2012, dus al geruime tijd.”

Begin oktober vorig jaar publiceerde Mr. online een journalistiek portret van de toen aankomend president Dineke de Groot. De geïnterviewden waren allemaal lovend over haar werk en optimistisch over haar presidentschap. Ze verwachtten veel op het gebied van innovatie, beschreven haar als een briljant civilist en een modern leiderstype dat een prima boegbeeld van de Hoge Raad kon worden.

Het journalistieke portret bevat ook informatie over haar privéleven. Dat ze van opera houdt, bijvoorbeeld, en van bergwandelen. Zo uitgebreid als Dineke de Groot over haar werk spreekt, zo gereserveerd is ze over haar persoonlijk leven, haar gezinssituatie, haar hobby’s. “Ik wil daar geen antwoord op geven”, zegt ze stellig. “Ik heb een voorbeeldpositie, en als het gewoon wordt dat de president van de Hoge Raad in de media over haar eigen privéleven vertelt, wordt het gewoon om dat soort vragen aan rechters te stellen. De persoonlijke aandacht voor de rechter kan invloed hebben op het gezag van de rechter. Stel je voor dat een van de twee partijen in een zaak meer over het privéleven van de rechter weet dan de ander, en dat deze partij daardoor al een gevoel heeft over de kans van slagen van zijn standpunt. Dat is van oudsher een reden waarom we niet alleen een toga dragen, maar ook terughoudend zijn met verhalen over ons privéleven. Daar is bijgekomen dat we in een tijd leven dat sommige togadragers heel nare gevolgen ondervinden van hun werk. Die dingen bij elkaar maken dat ik dit soort vragen in de media niet beantwoord.”

Logische voortzetting

De Groot noemt het presidentschap een logische voortzetting van haar belangstelling: “Een mix van vakinhoud en bestuurlijke taken, en het is een functie waarin je echt een bijdrage kunt leveren aan de instandhouding van de onafhankelijke rechtspraak in Nederland.” Ze deed de management developmentopleiding van de Rechtspraak, was teamvoorzitter in de rechtbank Amsterdam en vicepresident van de belastingkamer van de Hoge Raad, waar ze een digitaliseringsproject leidde. “Mijn loopbaan was altijd gefocust op de combinatie van de vakinhoud met het bestuurlijke. Dat ik belangstelling had voor de functie van president was dus niet vreemd.”

Ze vindt het “gewoon en bijzonder” dat ze de eerste vrouwelijke president van de Hoge Raad is. “Het is gewoon dat deze functie ook door een vrouw kan worden vervuld en het is bijzonder dat ik die eerste vrouw ben.” Of ze zichzelf als een rolmodel ziet, een aanmoediging voor vrouwen? “Dat wordt zo gezien. Toen ik als vrouw raadsheer werd bij de Hoge Raad, merkte ik dat mensen het fijn vinden dat vrouwen ook zo’n functie kunnen vervullen. Mannen én vrouwen maken daar opmerkingen over.”

Sekseneutrale benaming

De aanduiding raadsheer ligt onder vuur, er klinken pleidooien voor een meer sekseneutrale benaming. “Ik vind het begrijpelijk als een vrouw zich niet herkent in het woord raadsheer,” meent De Groot. “Het woord rechter klinkt tegenwoordig sekseneutraal, het woord raadsheer niet. De functieaanduiding raadsheer ligt vast in allerlei wetten, dus het is aan de wetgever om hierover een beslissing te nemen. In de tussentijd zullen we het ermee moeten doen.”

Lees hier het volledige interview.

Lees meer over:

Delen:

Het belangrijkste nieuws wekelijks in uw inbox?

Abonneer u op de Mr. nieuwsbrief: elke dinsdag rond de lunch een update van het nieuws van de afgelopen week, de laatste loopbaanwijzigingen en de recentste vacatures. Meld u direct aan en ontvang elke dinsdag de Mr. nieuwsbrief.

Meest gelezen berichten

Van onze kennispartners

Juridische vacatures

Scroll naar boven