Op 21 april 2023 wees de Hoge Raad arrest in de AFM-zaak (ECLI:NL:HR:2023:661). Het ging in deze kwestie om wijziging van onvoorwaardelijke indexatie in het pensioenreglement in een voorwaardelijke indexatie. De Stichting Autoriteit Financiële Markten (AFM) heeft de geldende pensioenregeling versoberd. Daarbij werd de onvoorwaardelijke indexering vervangen door voorwaardelijke indexering. Medewerkers waren het daar niet mee eens en stapten naar de rechter.
Het geschil
Aan de orde is de verhouding tussen een eenzijdig wijzigingsbeding in arbeidsovereenkomst (artikel 7:613 BW) en pensioenovereenkomst (artikel 19 Pensioenwet). Ook werd een beroep gedaan op de toepasselijkheid van het wijzigingsverbod voor opgebouwde pensioenaanspraken op grond van artikel 20 Pensioenwet op de door AFM voorgestane wijziging van de onvoorwaardelijke indexering met een voorwaardelijk element (als voorwaarde voor de onvoorwaardelijke indexering gold dat men deelnemer moest zijn aan de regeling) in een voorwaardelijke indexering. Ook was de vraag aan de orde of het wijzigingsverbod van artikel 20 Pensioenwet van toepassing is op wijzigingen in uitvoeringsovereenkomst.
Het gerechtshof had in hoger beroep geoordeeld dat de wijziging zoals AFM die wenste niet geldig was, omdat in artikel 20 Pensioenwet is bepaald dat wijzigingen in de pensioenregeling geen gevolgen hebben voor de tot dan toe opgebouwde pensioenaanspraken.
Cassatie
De AFM stelde zich in het cassatieberoep op het standpunt dat het wijzigingsverbod voor opgebouwde aanspraken in dit geval niet geldt. Immers was de bij de AFM geldende onvoorwaardelijke indexering slechts aan de orde zolang de medewerker deelnemer is in de pensioenregeling. Een dergelijke indexering hoeft niet vooraf te worden gefinancierd, aldus de AFM, maar vindt per jaar plaats middels een koopsom. Geen afgezonderd vermogen derhalve voor toekomstige indexering. Als er sprake is van toegezegde onvoorwaardelijke indexering tot aan de pensioendatum of tot aan het overlijden is dat anders. Dan moet vooraf en ineens de contante waarde worden gefinancierd van alle toekomstige uitkeringen. Maar daarvan was hier geen sprake, nu de indexeringsregeling tot de duur van het deelnemerschap beperkt was.
Uitspraak van de Hoge Raad
De Hoge Raad overweegt dat pensioen een arbeidsvoorwaarde is. De pensioenovereenkomst is een onderdeel van de arbeidsovereenkomst. Een eenzijdig wijzigingsbeding als in artikel 7:613 BW in een arbeidsovereenkomst kan betrekking hebben op wijzigingen in de pensioenovereenkomst. In de Pensioenwet is de gedachte verankerd dat voor pensioen afgezonderd vermogen onaangetast moet blijven. Denk aan voorbeelden als het afkoopverbod of de collectieve actuariële gelijkwaardigheid bij een waardeoverdracht. Zo ook het wijzigingsverbod ten aanzien van opgebouwde aanspraken in artikel 20 Pensioenwet. De Hoge Raad oordeelt dat deze bescherming verder reikt dan de bescherming die artikel 7:613 BW en artikel 19 Pensioenwet bieden tegen wijzigingen in de arbeidsovereenkomst. Artikel 20 Pensioenwet verhindert ook wijzigingen met wederzijds goedvinden, noch kan een belangenafweging plaatsvinden. Hierbij is, volgens de Hoge Raad, bedoeld dat ten behoeve van pensioen afgezonderd vermogen onaangetast moet blijven. Het verbod geldt echter alleen ten aanzien van indexering als daarvoor al vermogen is afgezonderd. Bij de AFM was dat niet het geval, omdat de voorwaarde van het deelnemerschap gold. De wijziging was dan ook toegestaan.
