Een aantal gelukkige toevalligheden bracht mij op 3 mei bij de Persvrijheidlezing. Die wordt elk jaar op de Dag van de Persvrijheid georganiseerd door de Nederlandse Vereniging van Journalisten. De Dag was al goed begonnen met de column van Sheila Sitalsing in de Volkskrant, over de verminderde persvrijheid in de wereld als bijprodukt van de crisis. Zo wordt in Griekenland Kostas Vaxevanis vervolgd voor privacyschending omdat hij de lijst van het IMF met de namen van belasting ontduikende Grieken openbaar heeft gemaakt.
Deze informatie komt van Freedom House, dat een database bijhoudt over persvrijheid in de wereld, en jaarlijkst een ranglijst publiceert. Bij die ranglijst hoort ook zo’n mooie wereldkaart met verschillende kleuren, zodat je in één oogopslag kunt zien hoe het er met de persvrijheid in de wereld voor staat. We vernauwen onze blik tot de lidstaten van de Europese Unie. In vier van de 27 lidstaten is de pers maar gedeeltelijk vrij: Italië (op plaats 68 van in totaal 197 landen wereldwijd), Bulgarije (77), Griekenland (83) en Roemenië (86). Nederland staat op 3, samen met België en Finland. Noorwegen en Zweden staan samen op 1.
Toch gaat er ook in Nederland nog wel eens iets mis met de persvrijheid. Egbert Myjer, voormalig rechter in het Europese Hof voor de Rechten van de Mens (EHRM), sprak erover in de Persvrijheidlezing. Artikel 10 van het Europees Verdrag voor de Rechten van de Mens (EVRM) bepaalt dat iedere burger recht heeft op vrijheid van meningsuiting. Het tweede lid van artikel 10 stelt daar beperkingen aan. Het woord persvrijheid komt in het artikel niet voor.
Het EHRM deed drie belangrijke uitspraken over beperkingen aan de persvrijheid, met name het doorbreken van bronbescherming, in Nederland. Bronbescherming wordt beschouwd als een recht dat gewone burgers niet, maar journalisten wel hebben.In de zaak-Voskuil (64752/01, 22/11/2007) ging het over bronbescherming. Het EHRM oordeelde dat het belang van de staat bij de identiteit van de bron niet rechtvaardigde dat de journalist in kwestie 17 dagen in detentie werd gehouden. In de Sanoma-zaak (38224/03, 14/09/2010) ging het over foto’s van een illegale straatrace, gemaakt voor publicatie in Autoweek. Het EHRM oordeelde dat er een inbreuk was op artikel 10 van het Europees Verdrag voor de Rechten van de Mens. Die bestond hierin dat de wet niet voorzag in rechterlijke controle bij het doorbreken van bronbescherming. En dan was er de Telegraaf-zaak (39315/06, 22/11/2012). Daarin oordeelde het EHRM op grond van de feiten dat er geen sprake was van een “overriding requirement in the public interest” dat doorbreking van de bronbescherming rechtvaardigde.
Daarna volgde een interessante discussie over de reikwijdte van persvrijheid. Egbert Myjer bepleitte dat journalisten hun uitingsvrijheid en de extra vrijheid voor journalisten het best konden waarborgen door zich zelf te organiseren. Rob Wijnberg stelde daar een radikale visie tegenover: Je vrijheid is niet afhankelijk van instituties en organisaties, die is er gewoon. Dat is een sympathiek standpunt, maar het bemoeilijkte de discussie. Wie het er niet mee eens is maakt zich doorgaans niet populair bij het publiek. Dat was in dit gezelschap anders. Want vrijheid is mooi, totdat je een keer je bron wilt beschermen maar toch je zin niet krijgt. Dan heb je misschien wel het EVRM, de wet, de rechter en het EHRM nodig om je vrijheid ook echt te beschermen.
Los daarvan leek de zaal de mediacode van het koninklijk huis te beschouwen als de voornaamste inbreuk op de persvrijheid in Nederland. Wie dat erg vindt kan altijd nog verhuizen naar Noorwegen of Zweden. Of zouden ze daar ook mediacodes hebben voor hun koningshuis?
