Procesafspraken, afspraken tussen OM en de verdediging over de omvang en het verloop van de strafprocedure (bijv. over procedeerwijze, bewijspositie, tenlastelegging en strafeis), staan al enige tijd in de belangstelling. Het OM is er zeer enthousiast over procesafspraken om procedures te kunnen verkorten, maar er bestaat onduidelijkheid of ze zijn toegestaan zonder een wettelijke grondslag – die tot op heden niet bestaat.
Cassatie
Volgens de minister van Justitie en Veiligheid Yeşilgöz-Zegerius (VVD) vinden procesafspraken reeds een basis in “het vervolgingsmonopolie, het opportuniteitsbeginsel en de grondslagleer.” Maar PG Bleichrodt is hier niet zo zeker van en kondigde in april aan cassatie in het belang der wet in te stellen om de vraag voor eens en altijd te beantwoorden. Ook de Nederlandse Orde van Advocaten (NOvA) wacht liever de uitspraak van de Hoge Raad af alvorens ‘premature’ verdere stappen te ondernemen.
Toelaatbaar
Bleichrodt staat in beginsel niet afwijzend tegenover procesafspraken: volgens de PG zouden ze “onder voorwaarden toelaatbaar zijn”. Dat een specifieke wettelijke regeling tot dusver ontbreekt, staat hieraan niet in de weg. Wel is terughoudendheid geboden en zal van geval tot geval moeten worden beoordeeld of procesafspraken in overeenstemming zijn met het recht op een eerlijk proces ex art. 6 EVRM, het systeem van de wet en beginselen van een behoorlijke procesorde.
Randvoorwaarden
Ook vraagt de introductie van procesafspraken “fundamentele afwegingen en keuzes over de inrichting en structuur van het strafproces en de rolverdeling tussen de procesdeelnemers”, en kan om deze reden de wetgever niet afzijdig blijven. Die zou dan ook een algemeen toetsingskader moeten opstellen; Bleichrodt somt enkel een aantal randvoorwaarden op.
Die randvoorwaarden zijn onder meer dat de rechter moet kunnen toetsen of ze op een eerlijke wijze tot stand zijn gekomen, dat ze slechts tot stand komen op basis van vrijwilligheid en onder begeleiding van een raadsman en dat de zitting openbaar is. Géén procesafspraken kunnen volgens de PG worden gemaakt over bekentenissen, oplegging van ingrijpende vrijheidsbenemende maatregelen, zoals tbs, en het niet instellen van een rechtsmiddel.
De uitspraak van de Hoge Raad wordt voorlopig voorzien op 20 september 2022.
