Onderzoek laat zien dat de uitkomsten van rechtszaken uiteenlopen voor verschillende groepen burgers. Dit uitte zich onder meer in de Toeslagenaffaire. Om dit aan te pakken is bewustwording van vooroordelen niet genoeg. De rechterlijke macht moet investeren in de ontwikkeling van rechterlijke onpartijdigheid als ethische vaardigheid en heeft daarbij de steun van de samenleving nodig. Dit stellen rechtsfilosoof Iris van Domselaar, die eerder dit jaar door Mr. werd geïnterviewd, en gedragswetenschapper Marte Otten (beiden Universiteit van Amsterdam).
Burgers
“Rechters zijn net mensen”, schrijven zij in een blog in het Nederlands Juristenblad. Zo blijkt uit nationaal en internationaal onderzoek dat de uitkomsten van rechtszaken uiteenlopen voor verschillende groepen burgers. Ze stellen dat onpartijdigheid een professionele kernwaarde is van rechters en een noodzakelijke voorwaarde voor rechtvaardige rechtspraak. De onpartijdigheid van rechters moet daarom uitstijgen boven die van de gemiddelde medeburger.
Onpartijdigheid als professioneel ethische vaardigheid komt er volgens de wetenschappers op neer dat rechters tegen de achtergrond van het recht kunnen zien welke verschillen en overeenkomsten in zaken ertoe doen en welke niet, en daar ook naar kunnen handelen: “Hiervoor is het cruciaal dat rechters in gelijke mate inlevingsvermogen hebben voor burgers die op hen lijken en voor burgers uit andere groepen.”
Levenslang leren
Rechtenopleidingen spelen volgens de schrijvers een cruciale rol in de vorming van toekomstige juristen en hebben daarom een belangrijke maatschappelijke verantwoordelijkheid om de kunst van onpartijdigheid en empathie al in de opleiding een impuls te geven: “Zij moeten onze toekomstige juristen verder scholen in het onbevooroordeeld uitoefenen van het juridische beroep, of dat nu een officier van justitie, een ambtenaar of rechter zal zijn.”
Van Domselaar en Otten: “Onpartijdige rechtspraak is dus een zaak van iedereen. Rechterlijke bevooroordeeldheid vergt levenslang leren en een ondersteunende omgeving. Het begint bij een samenleving die haar eigen vooroordelen onder ogen ziet en aanpakt, en gaat verder bij een rechtenopleiding en rechterlijke macht die onpartijdigheid als professioneel-ethische vaardigheid benaderen. Zo krijgt iedere samenleving de rechters die ze verdient.”
