Griekenland is nog niet uit de schulden. De last er van drukt zwaar op het land. Niet zo gek dus dat de Grieken zich afvragen wat nog te verrekenen valt. Met de Duitsers hebben zij nog wat appeltjes te schillen. Al eerder werden Merkel en Schäuble afgebeeld in nazi-uitrusting. Der Spiegel deed er recentelijk nog een schepje bovenop. De omslag bood een fotomontage van Merkel op de Acropolis, omringd door officieren van de Wehrmacht.
Erg smaakvol was het allemaal niet, laat staan beleefd. Politici en bestuurders horen er boven te staan: het moet om de zaken gaan, niet om hun beledigde personen. Hoe dan ook brengen dergelijke spotprenten een oplossing niet echt dichterbij.
Toch staat het nazi-verleden niet los van Griekenlands schulden aan Duitsland. Positiefrechtelijk zou de Duitse oorlogsschuld aan Griekenland zijn afgedaan. Maar dat is nog niet zonder meer gerechtigheid. Zo veel Duitse gruweldaden in Griekenland zijn onbestraft gebleven, zo veel verschrikkelijke schade is nooit vergoed. Geen wonder dus dat nogal wat Grieken alsnog herstelbetaling eisen. Die kan dan worden verrekend met de Griekse staatsschuld. Eén klap, twee vliegen?
De haalbaarheid er van is een andere vraag, vooral in Duitsland. Aldaar schreven de kranten: herstelbetaling na zo veel tijd en ook nog zo lang na sluiting van het juridisch dossier is natuurlijk onzin. Als die Grieken het menen, laat hen dan eerst eens hun eigen voorchristelijke oorlogsschulden aflossen. Het zijn er nogal wat en die Grieken kunnen echt niet roepen dat hun wandaden wél verjaard zijn. Want waar ligt dan de grens?
Handig geredeneerd van die Duitsers, in de trant van “kijk eerst naar je zelf” of “wie zonder zonde is werpe de eerste steen”? Niet echt, want Griekse weigering om schulden alsnog te voldoen maakt Duitse nalatigheid natuurlijk niet goed. Bovendien kunnen die Grieken zeggen: eerst jullie rijke Duitsers, als we het geld binnen hebben dan willen wij best met onze oude buren praten over vergoeding van wat wij vroeger hebben aangericht.
Toch hebben die weigerachtige Duitsers niet helemaal ongelijk, al weten zij zelf nog niet waarom. Er zijn andere en betere redenen voor verval van schadeplichtigheid na verloop van tijd, nog afgezien van wettelijke termijnen. Want was schade ook alweer? Die is nog steeds het verschil tussen de werkelijke wereld van slachtoffers en een wereld waaruit de schadeveroorzakende gebeurtenis is weggedacht. Simpel voorbeeld: de schade van een gestolen fiets komt neer het gemis van de fiets zelf, en de kosten gemaakt om de fiets al dan niet tijdelijk te vervangen. Komt de fiets onbeschadigd terug, dan moet worden betaald voor het tijdelijk missen er van. Komt de fiets niet terug, dan moet worden betaald voor de fiets en voor de verdere vervangingskosten.
Schadevergoeding is dan ook: herstel van de oude situatie, alsof niets schadelijks is gebeurd. Schadevergoeding door daders is dan ook eigenlijk niets anders dan: “doen wat zij eerder hadden moeten doen”: anderen in hun recht laten, dus desnoods door de oorspronkelijk rechtmatige situatie achteraf te herstellen. Dat lukt natuurlijk lang niet altijd. Geld kan veel goedmaken, maar niet alles.
Schade is nogal eens moeilijk of onmogelijk goed te berekenen. Hoe moet worden bepaald wat blijvende letselschade bij jeugdigen werkelijk waard is? Wat zouden zij zonder handicaps zijn geworden? Lassers of letselschadeadvocaten? Ga zo maar door.
Vaststelling van Griekse oorlogsschade is nog veel ingewikkelder. De meeste direct betrokkenen leven niet meer. Hoeveel slechter af zijn hun nakomelingen, als gevolg van Duitse wandaden? Dat is alleen vast te stellen op grond van een hypothetische geschiedenis van Griekenland en de Grieken als waren de Duitsers er nooit geweest. Die geschiedenis bestaat niet, zelfs niet in gedachten.
Daders en hun nakomelingen kunnen zich natuurlijk niet beroepen op het “verdwijnen” van schade in de geschiedenis. Aansprakelijk is en blijft de Duitse staat. Maar nog steeds staat niet vast wat die moet betalen. Of is er toch iets mis met schadebegrippen in termen van verschillende geschiedenissen? Bovendien: schade die niet meer is vast te stellen blijft toch nog steeds schade? Die Duitsers hebben toch talloze gruweldaden begaan, mensen gemarteld en vermoord, huizen en haarden verwoest en nog veel meer? Hoe kom je daarmee weg aan de hand van niet meer na te trekken geschiedenissen?
Of moeten de Grieken zich eindelijk over dit verdwijnend verleden heen zetten, zoals hun eigen regering al suggereerde? Maar dan is er geen geld om de Griekse schulden aan Duitsland en de rest van Europa te compenseren. Tenzij voor die schulden hetzelfde kan gelden als voor historische schuld voor oorlogsmisdaden. Indertijd waren de crediteuren van Griekenland hun geld kwijt, nu moet worden terugbetaald om een wereld te herscheppen als ware nooit geld geleend. Maar wie weet precies wat de financieel-economische effecten van dat uitgeleende geld voor de crediteuren zijn geweest? Als schuld ook hier het verschil is tussen de echte wereld mét uitgeleend geld en de gedroomde wereld zonder, dan wordt ook dat een moeilijke tot onmogelijke rekensom.
Stap dan ook af van de hele idee van schuld en zoek naar een financieel, economisch en vooral menselijkerwijs rechtvaardige oplossing van het Griekse probleem. Soms is het beter om schulden door te halen en gewoon opnieuw te beginnen.
