Spreekuurrechter scoort, maar krijgt ook kritiek

Delen:

Foto Geert Snoeijer

De spreekuurrechter in het arrondissement Noord-Nederland lijkt te voorzien in een behoefte. Uit tientallen interviews blijkt dat rechters en burgers tevreden zijn over de afhandeling van zaken. Ze geven het project gemiddeld een acht. Tegelijk zijn overheden en hoogopgeleiden kopschuw: die hebben tot nu toe alle medewerking geweigerd.

De spreekuurrechter, een experiment op initiatief van rechter en wetenschapper Ton Lennaerts, heeft negen zaken in behandeling genomen. Die zijn alle geëindigd in een schikking.

Ton Lennaerts (rechter bij de rechtbank Noord-Nederland en onderzoeker bij de Rijks Universiteit Groningen) is gematigd positief als hij de balans opmaakt van het eerste half jaar. “Een oogst van negen zaken is goed.” Maar prof. Eddy Bauw (hoogleraar privaatrecht en directeur van het Montaigne Centrum voor Rechtspleging en Conflictoplossing) tempert de euforie. “Dit soort initiatieven kan nu, op basis van artikel 96 van het Wetboek van Burgerlijke Rechtsvordering, alleen als beide partijen instemmen. Door die beperkte basis kan dit niet op grote schaal werken. Partijen die op zodanig goede voet met elkaar staan dat ze instemmen met een spreekuurrechter, waren er zonder rechter of met een ander soort bemiddelaar wellicht ook wel uitgekomen.”

Puppy

Burgers dragen uiteenlopende zaken aan. Lennaerts noemt burenruzies, de uitleg van een contract, het royeren van een lid van een volkstuintuinvereniging, een arbeidsgeschil, maar ook een conflict over de levering van een puppy. “Niet alleen simpele juridische zaken dus.”

Voor de spreekuurrechter liet Lennaerts zich inspireren door de Belgische vrederechter: een laagdrempelige, snelle, goedkope en informele rechtsgang. Eerst probeert de rechter met een goed gesprek tot een oplossing te komen en pas als het nodig is, beslist hij zelf wat er moet gebeuren. De rechtszoekende betaalt de helft van het griffierecht (€ 39,50 voor particulieren, bedrijven betalen meer) en heeft geen advocaat nodig. Het Bureau Spreekuurrecht zetelt tijdens de proef in de rechtbank in Assen. Partijen moeten een verwijzing hebben van het Juridisch Loket, DAS of Univé Rechtshulp (de ketenpartners).

Foto Ton Lennaerts

“De traditionele comparitie bevordert escalatie en bemoeilijkt het gesprek,” betoogt Lennaerts. “Daarom heb ik de spreekuurrechter verzonnen.” Dat alle zaken tot nu toe zijn geëindigd in een minnelijke schikking vindt Lennaerts logisch. “Door de mondelinge behandeling en de adviesfunctie van de rechter zie je veel compromissen. Mensen zijn eerder bereid met elkaar te praten. Neem nou die zaak over het niet nakomen van de leveringsverplichting voor een puppy. Die was in een paar weken rond. De partijen dachten eerst allebei dat ze zouden winnen, maar als de rechter laat merken welke kant het op gaan in een vonnis komt, wordt het makkelijker om afspraken te maken.”

Academisch gevormden

Als een zaak via de ketenpartners bij de rechtbank terechtkomt, benadert de griffie eerst de andere partij eerst per brief  (‘om ze niet te laten schrikken’) en later volgt een telefoontje. De helft van de meldingen bij de spreekuurrechter leidt niet tot een zaak, omdat de tegenpartij niet meewerkt. Dan gaat de zaak alsnog naar de gewone rechter.

De indruk bestaat dat academisch gevormden en overheden hun hakken in het zand zetten. “Hoogopgeleiden denken dat ze het beter weten,” zegt Lennaerts. “Naar de redenen van hun weigering is het gissen, maar ik werd niet vrolijk van hun attitude, die op mij overkwam als arrogant, boekenwijs en niet bereid tot een gesprek met de ander.”

Overheden zeggen ook altijd nee. Laatst vroeg de griffie waarom een gemeente niet wilde meewerken. “Er kwam geen antwoord. Vreemd, want dit is een kans om een conflict snel en goedkoop aan een ervaren kantonrechter voor te leggen, met alle processuele waarborgen die ook de dagvaardingsprocedure kent.” Ondernemers staan evenmin te springen. “Omdat het tijd kost. Als ze in de rechtbank zijn, kunnen ze geen klanten helpen.” Een fietsenmaker uit Gieten zag er daarom van af.

De proef kreeg van begin af aan kritiek vanuit de advocatuur, omdat het meenemen van de advocaat wordt ontmoedigd. “Het ligt genuanceerder, ” oordeelt Lennaerts. “Je mag met een advocaat komen als de andere partij dat goed vindt.”

Zo wil Lennaerts equility of arms stimuleren. “Een advocaat heeft het monopolie op een aantal proceshandelingen. De rechter gelooft een advocaat eerder dan dat hij een gewone burger gelooft. De aanwezigheid van advocaten heeft ook een intimiderende werking en verhoogt de spanning.”

Buurt geniet niet mee

Rechters en partijen belonen de procedure met het cijfer acht: beduidend hoger dan normaal. “Er worden zelfs tienen uitgedeeld. De verliezers zitten wel lager, maar ook zij zijn positief. Mensen vinden het heel bijzonder dat de rechter komt kijken, maar niet zoals bij de Rijdende Rechter. De buurt geniet niet mee. Ook de snelheid vinden ze mooi, en het toepassen van hoor en wederhoor.” Alle deelnemende rechters zijn ervaren kanton- en handelsrechters.

Voor Ton Lennaerts is het project nu al geslaagd. “De diepte-interviews leveren veel informatie op. Er is veel literatuur die je er naast kunt leggen, en veel kennis van de vrederechters in België. Dus ik denk dat wij hier wijzer van worden.” Wat niet wegneemt dat er ruimte is voor verbeteringen. “Meer ruchtbaarheid zou goed zijn. De spreekuurrechter is nog te onbekend. Er is een website, brochure, een artikeltje in de krant. Hallo Nederland heeft er aandacht aan besteed. En toch hebben veel mensen er niet van gehoord.”

Eddy Bauw
Foto Jeroen Oerlemans

Prof. Eddy Bauw noemt de spreekuurrechter een interessant initiatief. “Ik vind dat de rechtspraak nog meer maatwerk moet leveren als dat kan. Rechtspraak is nu nog teveel gebaseerd op sjablonen waar de zaak in geperst moet worden.”

Bauw denkt echter niet dat de spreekuurrechter de potentie heeft voor een landelijke dekking. “Door de beperkingen van artikel 96 Rv. (vrijwilligheid is vereist) zal deze procedure slechts in een beperkt aantal gevallen kunnen werken.” Aan datzelfde euvel lijden andere vormen van laagdrempelige conflictoplossing zoals de Burenrechter (actief sinds december 2014, tot nu toe dertien zaken aangemeld bij twee rechtbanken) en de eKantonrechter.

Om die reden pleit de Raad voor de rechtspraak in een brief aan de informateur juist voor verruiming van de experimenteerbepaling. Bauw: “Ik sta achter dat verzoek aan de informateur. Je hebt een experimenteerfase nodig om te weten wat je zou willen veranderen. En de spreekuurrechter kan die informatie misschien opleveren.”

Bij de honderdprocentscore in de negen zaken van de spreekuurrechter zegt Bauw kanttekeningen. “Dat zegt niet zoveel, omdat er een enorm selectie-effect in zit. De verhouding tussen partijen was kennelijk al zo goed is dat ze beiden instemden met de spreekuurrechter.” Ook bij de hoge waardering van de kwaliteit moeten kanttekeningen worden geplaatst. “In de driejaarlijkse klantwaarderingsonderzoeken die de rechtbanken houden krijgen rechters telkens een dergelijke hoge waardering.”

De Belgische emeritus-vrederechter mr. dr. G. Rommel ziet geen heil in een verplichte deelname aan de spreekuurrechter.  “In België bestaat ‘de grande conciliation’, de verplichte conciliatie sinds 1790,” verklaart Rommel. “Die heeft nooit voldoening geschonken en werd opgeheven. Maar sedertdien werd ze op gezette tijden heringevoerd en steeds werd het een mislukking. In huurzaken bestond het van ongeveer 1975 tot 1990 en nu bestaat het weer sedert ongeveer 10 jaar. Hoewel verplicht, is deze procedure volledig in onbruik geraakt. Rechters doen slechts ritueel navraag, als ze dat al doen.” De reden voor het falen is volgens Rommel simpel: “Je kunt mensen niet verplichten om te praten om tot overeenstemming te komen. Dat werkt nooit. Overeenkomen is een delicaat proces dat onverenigbaar is met dwang.”

In Nederland heeft die ‘grande conciliation’ overigens ook bestaan. Ze werd in 1838 afgeschaft.

Delen:

Het belangrijkste nieuws wekelijks in uw inbox?

Abonneer u op de Mr. nieuwsbrief: elke dinsdag rond de lunch een update van het nieuws van de afgelopen week, de laatste loopbaanwijzigingen en de recentste vacatures. Meld u direct aan en ontvang elke dinsdag de Mr. nieuwsbrief.

Meest gelezen berichten

Van onze kennispartners

Juridische vacatures

Scroll naar boven