Het viertal, Corné van der Wilt, Judith Uitermark, Erik Koster en Odile Leinarts (allen rechter of raadsheer), spreekt van een ‘oproep’ aan collega-strafrechters en -raadsheren: maak meer werk van mediation in strafzaken. Daarmee kunnen resultaten worden behaald die vanuit maatschappelijk perspectief en voor de betrokken partijen zeer de moeite waard zijn. Dergelijke resultaten zijn ondenkbaar via het klassieke strafproces. Dat hebben ze persoonlijk zo ondervonden – ze spreken van ‘zeer positieve ervaringen’ met mediation.
Gestage opmars
Sinds 2012 is mediation in het strafrecht mogelijk. De auteurs constateren een gestage opmars van dit instrument – tegenwoordig wordt jaarlijks in zo’n 1500 strafzaken mediation onderzocht. Dat is ongeveer één procent van het totale aantal strafzaken dat ieder jaar bij de rechtbanken wordt aangebracht. Mediation hoeft niet alleen te worden ingezet in ‘kleinere’ strafzaken, zoals kennelijk andere strafrechters wel eens denken.
Werkprocessen
Het initiatief om mediation in een zaak in te zetten, komt vooral van het Openbaar Ministerie, de zittende magistratuur blijft daarbij achter. Veel rechters vinden mediation in het strafrecht een goede ontwikkeling, maar komen er zelden toe om mediation in te zetten in de zaken die zij zelf behandelen. Dat komt door bestaande werkprocessen en door de werkdruk. De auteurs vinden dat dit anders zou moeten. Mediation leidt immers tot herstel bij het slachtoffer, de verdachte kan er zijn schuldgevoelens en schaamte op een positievere manier mee verwerken en de recidive vermindert.
Klassieke taak
Probleem is dat de begrippen ‘herstelbehoefte’ en de ‘herstelbereidheid’ ver af staan van de klassieke taak (waarheidsvinding, strafoplegging, het bewaken van het eerlijke proces) van de strafrechter. Mogelijkheden om herstelbehoefte en -bereidheid te bespreken kan al in artikel 12 Sv-zaken bij de hoven, maar ook op de zitting zelf. “Hoewel dat een laat moment is, is dat soms het vroegst mogelijke moment”, schrijven de vier rechters.
NIVEA
Van alle zaken die in gerechtelijke procedures (in alle rechtsgebieden, dus niet alleen straf) worden verwezen, geeft bijna 40 procent als motief voor deelname aan mediation dat de rechter het voorstelde. Dan moet de (straf)rechter wel eerst de herstelbehoefte (bij het slachtoffer) en herstelbereidheid (bij de verdachte) vaststellen, en dat is niet altijd eenvoudig. Het is niet de bedoeling dat rechters dat voor partijen bepalen, want in mediationland geldt: NIVEA – Niet Invullen Voor Een Ander. “Deelnemers aan mediation blijken vaak in het gesprek met het mediationbureau eigen motieven te hebben om deel te nemen, die door de professionals in de strafketen niet als zodanig zouden zijn ingeschat.” Uit onderzoek blijkt dat zelf overeengekomen afspraken (tussen verdachte en slachtoffer) hoogstwaarschijnlijk duurzamer zijn en beter worden nageleefd dan afspraken die de rechter oplegt. Zo geeft de uitkomst van de mediation de rechter meer mogelijkheden om bij de straftoemeting maatwerk te leveren.
Menselijker
De vier auteurs eindigen met de oproep: collega’s, wees niet terughoudend en maak meer gebruik van mediation in strafzaken. “Het zal het strafrecht menselijker én maatschappelijk effectiever maken.”
