Wij maken allemaal onderdeel uit van meerdere systemen. Een systeem is een netwerk van onderlinge verhoudingen en interacties tussen mensen en gebeurtenissen in verleden, heden en toekomst. Er zijn familiesystemen, waar je in komt door geboorte. En er zijn organisatie- en taaksystemen. Die zijn opgericht met een bepaalde taak of doel. Denk aan je werk, maar ook de sportclub waar je lid van bent. Beide soorten systemen kennen een bepaalde ordening van posities en geschreven of ongeschreven regels over hoe om te gaan met huidige, voorgaande en toekomstige leden. Hoe kom je erbij? En wat moet je doen om erbij te blijven?
Bovenstroom en onderstroom
Als je met mensen werkt is het goed om te weten van het onderscheid tussen wat er gebeurt in de bovenstroom – dat wat je direct kunt zien of waarnemen – en de onderstroom – dat wat een rol speelt in de interactie maar wat niet zichtbaar of grijpbaar is. De onderstroom gaat over onbewust sturende krachten uit de systemen waarvan we onderdeel zijn. Systemen hebben namelijk nog een belangrijk kenmerk: ze willen blijven voortbestaan en hebben daarvoor in de onderstroom een zelfregulerend vermogen. Dat zelfregulerende vermogen bepaalt veelal de dynamiek in een systeem, dat wil zeggen de interacties tussen de leden van dat systeem. Zo is de onderstroom bepalend voor wat er in de bovenstroom gebeurt.
Systemisch kijken
Bij het analyseren en oplossen van conflicten zijn we geneigd ons te richten op de bovenstroom. Maar als we niet meenemen wat er in de onderstroom mede van invloed is, kan een gevonden oplossing alleen een symptoombestrijding blijken. Het is dus van belang je bewust te zijn van de invloed van systemen in de onderstroom, als je duurzame resultaten wilt bereiken. Daarvoor kun je leren kijken met een systemische bril naar mensen, relaties en conflicten. Dat betekent dat je kijkt naar mensen in de context van de systemen waar ze bij horen. En dat je beseft dat patronen in de interacties een oplossing kunnen zijn voor een probleem in een systeem. Als je zo’n patroon niet blootlegt en de betekenis ervan niet kunt herkennen, kan het zijn dat het patroon een rol blijft spelen en daarmee het conflict in stand houdt.
Meerdere systemen samen
Aan de mediationtafel komen meerdere systemen samen. In elk van die systemen heerst een bepaalde dynamiek die van invloed is op wat er in de onderstroom in de mediation gebeurt. Als mediator is het goed om je daarvan bewust te zijn. Om te onderzoeken wat de onderstroom bepaalt, is het nodig om de systemen en wat daarin speelt te ontrafelen. Om dat te kunnen doen, onderscheid ik de dynamiek die ieder kent uit zijn familiesysteem op drie niveaus:
– Familiedynamiek op individueel niveau
– Dynamiek tussen de cliënten
– Dynamiek tussen de cliënten en de mediator.
Familiedynamiek op individueel niveau
In het gezin waarin we opgroeien krijgen we vanuit vele generaties voor ons van alles mee. Niet alleen het DNA, maar ook normen en waarden, (geloofs)overtuigingen en ervaringen met mooie en pijnlijke gebeurtenissen. Als je beseft wat jouw plek is in de ordening van de generaties in jouw familiesysteem, dan staat er achter je een hele taartpunt aan mensen uit vorige generaties. Je ouders, je grootouders en daar achter weer hun ouders. Ook al heb je ze niet allemaal gekend, sporen van wie zij waren en wat zij hebben meegemaakt zitten wel in jouw systeem. Vaak weten we wel meer van wat onze ouders uit hun verleden hebben meegekregen en hoe hen dat heeft gevormd.
Plek is bepalend voor eigen dynamiek
Via onze ouders en de plek die wij innemen in ons gezin van herkomst leren we hoe we de wereld tegemoet kunnen treden. Vanuit die plek ben zijn we onbewust bepaalde kwaliteiten meer gaan ontwikkelen dan andere. Je zou ze je kernkwaliteit of gave kunnen noemen. Andere vaardigheden of competenties die minder welkom waren of niet gestimuleerd werden in de situatie waarin je je bevond, heb je minder ontwikkeld. Dat zou je je uitdaging of opgave kunnen noemen. Uit de dynamiek van je systeem van herkomst ontstaat zo een patroon van jouw gave en opgave (Uit: De Relatie als Spiegel, Phoenix).
Opvullen van lege plek
Zo kun je je bijvoorbeeld verantwoordelijk zijn gaan voelen, omdat er na de scheiding van je ouders een gat viel in het gezin dat jij bent op gaan vullen. Aan de andere kant heb je moeite om de boel de boel te laten. Of je hebt ervaren dat het beter is te doen wat anderen van je willen, dan vanuit je eigen wil te leven. Kiezen voor wat goed is voor jou, wordt dan een opgave. Als kind heb je dat heel goed gedaan en is het niet een bewuste keuze geweest, maar dat was toen het beste dat je kon doen om jouw systeem draaiende te houden. De kracht van het systeem om jou op je plek in dat patroon te houden is groot en het kost moeite om je daarin anders te gaan manifesteren.
Blauwdruk
Hoe jij naar de wereld kijkt en hoe je daar in eerste instantie op reageert is grotendeels bepaald door hoe jij in jouw systeem van herkomst je plek hebt ingenomen, en door jouw patroon van gave en opgave. Ook de keuze voor het soort werk dat je doet of de partner die je kiest, past in veel gevallen bij dat patroon van oorsprong. Als een soort blauwdruk voor je leven. Weten hoe die eruitziet en hoe die je blik en gedrag beïnvloedt, is dus heel waardevol. Je kunt dat bijvoorbeeld onderzoeken met een tafelopstelling waarin je met figuren of symbolen de leden van je gezin van herkomst een plek geeft ten opzichte van elkaar om zo de dynamiek in beeld te krijgen. Wat was jouw plek in het gezin van herkomst? Wat heb je daar heel goed leren doen? En doe je dat nu nog, bijvoorbeeld in je werk of in je eigen gezin?
Hoe je eigen dynamiek een rol speelt in de relatie met de ander en in een conflict, of in je werk als mediator, daarover vertel ik je meer in de volgende artikelen.
