Montesquieu heeft al eens uitgelegd dat voor leken begrijpelijk recht niet rechtvaardig kan zijn, net zo goed als rechtvaardig recht voor die leken ontoegankelijk moet blijven. Daaruit leidde hij af dat het strafrecht van de Turken het toppunt is van gerechtigheid. Het was immers volstrekt onbegrijpelijk.
In de tussentijd heeft Montesquieu toch gelijk gekregen. Erdogans strafrecht is niet ingewikkeld en niet rechtvaardig. Wie hem onaangenaam bejegent wordt aangepakt door het Turks strafrechtsapparaat.
Bespotting van zijn persoon wordt gelijkgesteld met beschadiging van Turkije. Erdogan ziet niet in dat er maar één man is die wereldnieuws maakt van zijn karikaturen: hij zelf. Wie zo lichtgeraakt is maakt zichzelf tot onderwerp van spot. Zo krijgen die cartoonisten en cabaretiers toch nog gelijk over die president. Grieken waren zo gek om Merkel te vergelijken met Hitler. Zij deed niets.
Ook Erdogan had er beter aan gedaan om caberesteske Kleinkram in Duitsland en elders te laten voor wat die is. Het gaat niet om de man, maar om het ambt. Dat hoort een aanzien te hebben dat elke publieke bespotting van personen glansrijk doorstaat. (Zo ver is Turkije nog niet.)
Intussen zijn die cabaretiers en cartoonisten niet veel beter dan die beledigde president. Nogal wat bespottingen van islamitische presidenten en profeten zijn eerder kinderlijke incontinenties dan producten van wetenschap en kunst. Dat moet kunnen, maar toch. Uitingsvrijheid is een groot goed, zolang er enigszins verantwoord gebruik van wordt gemaakt. Cartoons kunnen doden en gewonden kosten en dat kan toch ook niet de bedoeling zijn.
Maar van Leids-hooggeleerd academische zijde werd uitingsvrijheid alsnog heilig verklaard. Obscure anti-islam-cartoonisten moesten op één lijn worden gesteld met Giordano Bruno. Die was door de katholieke kerk verbrand omdat hij vond dat de aarde om de zon draait en niet andersom. Zijn die cartoonisten en al die andere terreurslachtoffers dan ook martelaren van de uitingsvrijheid en vooruitgang?
Zo worden natuurwetenschap en platte humor op één lijn gesteld. Dit is volmaakt postmodernisme: het maakt allemaal niets meer uit, zolang iedereen maar kan krassen, kraaien en uitkramen wat hij wil. Is dit de eigenlijke zin van uitingsvrijheid? Waarom maakt dat dan wél iets uit? Wat zijn dan eigenlijk die ‘Westerse waarden’ die moeten worden verdedigd? Wat is dit soort academisme of eigenlijk totaal gebrek aan logica anders dan nog meer slecht cabaret?
Dezelfde heiligverklaarders van uitingsvrijheid tegen elke prijs zijn ook nogal eens rabiate anti-islamieten. Sartres wijsheid is weer vergeten: de Jood is de uitvinding van de antisemiet. Alsof dé Jood en dé Moslim bestaan en even homogene als gevaarlijke groepen vormen. Het lot van zo veel bona fide Joden en Islamieten laat deze ‘verdedigers van Westerse waarden’ koud.
Net zo simplistisch is de idee dat terrorisme in naam van de Islam gedreven wordt door geloof. Inderdaad wettigt IS-moordaanslagen met een beroep op ‘de Islam’. Is daarmee ‘de’ Islam ook de oorzaak van dat terrorisme? Sinds wanneer moet IS op zijn woord worden geloofd, zoals nogal wat anti-islamieten lijken te doen?
Oorzaken van terrorisme zijn nog nooit eenvoudig en eenduidig geweest. Intellectuele en andere anti-islamitische simplismen in naam van de vrijheid dragen aan verheldering daarvan niets bij. Onderzoek van menselijke en maatschappelijke werkelijkheden kan wél iets opleveren. Psychiatrie is hier interessanter dan academische religiekritiek. In de tussentijd zit er weinig anders op dan bestrijding van alle terroristische en andere misdaad, hoe beperkt middelen daartoe ook zijn.
Erdogan bestrijdt liever cartoonisten en cabaratiers. Merkel had daarop (wederom) het enig juiste antwoord. Een rechtsstaat als de Bondsrepubliek scheidt de staatsmachten. Alleen de rechter heeft het laatste woord over schendingen van wet en recht. Ook dat had Montesquieu al bedacht. Dus stelde Merkel, en terecht: laat die rechter het maar uitmaken. Wij zijn Turkije niet (al zei zij dat er niet bij).
Overigens zal een verstandige rechter al snel besluiten tot vrijspraak: in dubio abstine. Strafrecht zonder rechtszekerheid wordt gevaarlijke willekeur. Wat is belediging en wat niet? Boekdelen vol juristerij zijn er al op losgelaten. Maar daaraan heeft de gemiddelde rechtsgenoot niet veel als hij ongestraft iets minder aangenaams over anderen wil zeggen. (Hier had Montesquieu toch niet helemaal gelijk: te ingewikkeld strafrecht is nergens goed voor.)
Het blijft allemaal bijzaak. Waar gaat het nu eigenlijk om? Nog wezenlijker voor onze beschaving dan onbeperkte uitingsvrijheid is de gelijkheid van alle mensen als mensen. Dus gaat het in de eerste plaats om zo min mogelijk doden en gewonden, waar ook ter wereld. Dat bereiken we niet met anti-islamisme al dan niet onder het mom van academische wetenschap en goedkope bespotting van andersdenkenden. We bereiken het alleen als we zo beschaafd mogelijk maar daarom niet minder hardhandig onze beschaving verdedigen. Voor iedereen.
Verbeter de wereld en begin bij je zelf: er is meer dan vrijblijvend en gevaarlijk gebruik van uitingsvrijheid. Doe wat je zegt als je met zoveel poeha voor Westerse waarden staat. Ga dan een tijdje aan de slag voor vluchtelingen en andere misdeelden. Zonder onderscheid des persoons.
