Er ontstaat een steeds breder verzet tegen de aanhoudende stroom aan bezuinigingsvoorstellen die het kabinet de laatste weken naar buiten heeft gebracht. Daarbij gaat het onder meer om het kostendekkend maken van de griffierechten, ingrepen in de gesubsidieerde rechtshulp en halvering van de vergoeding voor advocaten bij politieverhoren. Betrokkenen spreken over paniekvoetbal en noemen de plannen onacceptabel, onverantwoord en zelfs verbijsterend.
Volgens de kabinetsplannen dient de rechtspraak per 2013 volledig bekostigd te worden door degenen die daarvan gebruikmaken. In het regeerakkoord wordt een bezuiniging van 240 miljoen op de Rechtspraak ingeboekt. Volgens de Nederlandse Vereniging van Rechtspraak (NVvR), de vakbond voor rechters en officieren, zal dit zeer grote negatieve gevolgen hebben voor burgers, bedrijven, maatschappelijke organisaties en voor het functioneren van de samenleving als geheel. 
Dat stelt de NVvR-voorzitter Reinier van Zutphen, die buitengewoon bezorgd is over de voornemens van het kabinet. “De plannen om de griffierechten kostendekkend te maken, vind ik verbijsterend. De overheid zegt in feite geen cent meer te willen betalen aan de rechtspraak. Dat is een ‘switch’ in rechtsstatelijkheid die absoluut onacceptabel is. De overheid heeft de taak om zijn burgers te beschermen en dat betekent het bieden van de mogelijkheid om naar de rechter gaan. Dat wordt volstrekt irreëel gemaakt door krankzinnig hoge griffierechten te gaan verlangen. In artikel 6 van het EVRM en artikel 47 van het Handvest van Grondrechten van de Europese Unie is vastgelegd dat de toegang tot de rechter gegarandeerd moet zijn. Die waarborg is er gewoon niet als het uitgangspunt is dat de rechtspraak kostendekkend moet zijn.” Van Zutphen vervolgt: “Door het opwerpen van deze financiële drempels is de overheid bezig zichzelf onaantastbaar te maken. Dat is onverantwoord.”
Ook de Raad voor de rechtspraak acht de voorgenomen wijziging van het griffierechtenstelsel hoogst onwenselijk. In haar standpunt stelt de Raad dat bij zo’n omvangrijke ingreep het risico zeer groot is dat het fundamentele recht van elke burger op toegang tot de rechter ‘op ontoelaatbare wijze in het gedrang komt’. De Advocatenorde verzet zich eveneens tegen de plannen. In een brief aan minister Opstelten concludeert de Orde: “Er bestaan geen argumenten op grond waarvan het gerechtvaardigd is het griffierecht kostendekkend te maken. Integendeel, er zijn alleen argumenten tegen de kabinetsplannen te vinden”.
De Nationale Ombudsman maakt zich ook ernstige zorgen over de effecten van het kostendekkende griffierecht (in bestuursrechtelijke geschillen). “Hoge griffierechten scheppen als vanzelf het risico dat de andere partij (de overheid) een houding aanneemt van ‘see you in court’. (…) Mensen zullen te vaak zonder afweging ervoor kiezen om de zaak niet door te zetten tot de rechter, terwijl dat wel gerechtvaardigd was. Dit geeft overheidsorganisaties een onevenredig voordeel, waardoor het beoogde evenwicht in het proces in het nadeel van burgers verder verstoord wordt. (…) Verkeerd gedrag door de overheid wordt met het hoge griffierecht beloond”, aldus Alex Brenninkmeijer in een brief aan de vaste Commissie voor Veiligheid en Justitie.
Paniekvoetbal
Bijzonder hoogleraar sociale rechtshulp, Mies Westerveld (UvA), noemt tegenover Mr. de voorstellen van het kabinet ‘paniekvoetbal’. “Het Ministerie van Financiën legt keiharde bezuinigingstargets op, waardoor er paniek uitbreekt. Met een botte bijl worden er overal stukken afgehakt waardoor heel veel mensen hun geschil niet meer aan de rechter zullen kunnen voorleggen of een overheidsbeslissing niet meer kunnen aanvechten. Het wordt veel te duur. Als de overheid daadwerkelijk de prijzen gaat opschroeven komen we echt in de gevarenzone.”
Het verlagen van de reguliere vergoeding voor sociale advocaten en het verhogen van de eigen bijdrage voor gefinancierde rechtshulp met 66% is volgens de hoogleraar ook gevaarlijk. “Het zijn de meest grove instrumenten die je maar kan bedenken. Op dit moment valt er alleen op basis van toevoegingen al niet meer te leven. Veel kantoren drijven op een mix van betalende en toegevoegde klanten. Als je daar met een economische bril naar kijkt, betekent het dus eigenlijk dat de betalers meebetalen aan het feit dat de overheid onvoldoende over heeft voor de gefinancierde rechtshulp. Als de vergoeding nog lager wordt, zal het aantal sociale advocaten enorm afnemen. De bezuinigingen koersen allemaal af op hetzelfde effect: een zeer grote groep kan straks geen rechtshulp meer krijgen.”
Westerveld doelt daarmee ook op het voornemen van staatssecretaris Fred Teeven de piketvergoedingen te halveren. Als door ‘Salduz’ de vraag naar advocaten voor een politieverhoor toeneemt, moet de prijs omlaag. In Nieuwsuur lichtte Teeven toe: ‘Het moet uit de lengte of uit de breedte komen’. Westerveld zegt hierover: “Dat is een ontzettend kille reactie. Van een bewindsman verwacht ik echt een ander antwoord met enige compassie. Ik heb me hier erg over opgewonden.”
Staking
De piketvergoedingen worden niet gehalveerd, maar gesplitst: de ene helft van de vergoeding van 1,5 punt (168 euro) voor het halfuur dat de advocaat vóór het politieverhoor spreekt met de verdachte en de andere helft voor de rechtsbijstand als de verdachte na het verhoor in verzekering wordt gesteld. Dat antwoordt Teeven op Kamervragen naar aanleiding van de uitzending van Nieuwsuur. Maar als een advocaat speciaal voor de inverzekeringstelling opnieuw naar zijn cliënt moet, is de vergoeding feitelijk wel degelijk een halvering. 
Geert Jan van Oosten, secretaris van de Nederlandse Vereniging van Strafrechtadvocaten (NVSA), is furieus over het idee van de bewindsman. Hij vindt het ook belachelijk dat in de nabije toekomst voor de aanwezigheid van een advocaat bij een politieverhoor slechts één punt ter waarde van 110 euro (voor moordzaken twee punten) zal worden toegekend. “Zo’n verhoor kan dagenlang duren. Onze voorzitter moest eens veertien uur lang een kind tijdens een verhoor bijstaan, dat komt neer op een uurloon van acht euro. Dat maakt het echt onuitvoerbaar. En dat terwijl het Europese Hof heeft gezegd dat Nederland dient zorg te dragen voor een behoorlijk strafproces en dient te voorzien in deugdelijke bijstand voor én tijdens het verhoor. Onze achterban is laaiend. We hoeven er heus niet rijk van te worden, maar we willen wel een vergoeding die enigszins recht doet aan de kosten en de werkzaamheden.” Van Oosten verwacht dat als het plan wordt doorgezet veel advocaten hun werk zullen (moeten) neerleggen. “Voor de advocaten die geen gecombineerde praktijk voeren, zie ik het somber in. Zij kunnen moeilijk gaan werken onder het kostenniveau, dat kan een kind nog begrijpen.” Op 21 maart zal de NVSA tijdens een speciaal ingelaste ledenvergadering de actiemogelijkheden bespreken. Van Oosten spreekt zelfs van een mogelijke staking.
Dode letter
Ook de Vereniging Sociale Advocatuur Nederland (VSAN) gaat zich verzetten tegen de bezuinigingen. 
Hein Vogel, voorzitter van de VSAN, vertelt: “We gaan zoveel mogelijk advocaten mobiliseren. We moeten een grote groep hebben, anders maken we geen indruk. In welke vorm we ons geluid zullen laten horen weten we nog niet, maar dat zou heel goed een staking of een demonstratie op het binnenhof kunnen zijn. Alles wat effect kan hebben, moet worden benut.” De verhoging van de eigen bijdrage en de enorme verhoging van de griffierechten zorgt volgens Vogel voor zo’n financieel hoge drempel dat de deur naar rechtshulp en rechtspraak voor mensen met een kleinere portemonnee dicht gaat. “Aan de ene kant valt het aanbod van kwalitatieve rechtshulp weg, omdat maar weinig advocaten voor een nog lagere vergoeding willen blijven werken. En aan de andere kant valt de vraag naar rechtshulp weg, omdat mensen het niet meer kunnen betalen. Op deze manier wordt het systeem van gefinancierde rechtshulp volledig uitgehold. Het recht op rechtsbijstand wordt daarmee een dode letter. Dat kan niet de bedoeling zijn”, aldus Vogel.
Vorige week uitten de Nederlandse Vereniging voor Rechtspraak, de Nederlandse Orde van Advocaten, de Raad voor de rechtspraak, de Nationale Ombudsman en de Raad voor de rechtsbijstand tijdens een gesprek met de Tweede Kamercommissie Veiligheid en Justitie hun zorgen over de voorgenomen plannen omtrent de griffierechten. Deze bijeenkomst werd georganiseerd op aandringen van de NVvR.
