Niet voor het eerst ergerde uw columnist zich aan het neusophalen, ongehinderd hoesten en andere steeds meer gangbare lichamelijke incontinenties. Waar zijn de zakdoeken gebleven, en het fatsoen? Zelfs in de trein overstemmen die dierengeluiden bij tijden het eigenlijk geruis van de voortbeweging.
Waarom valt het lawaai van de trein zo weinig op, vergeleken met die luidruchtige ongegeneerdheid? Omdat de trein onmogelijk in stilte kan rijden, terwijl de mensen zich wel degelijk zouden kunnen gedragen. Zinvolle verontwaardiging richt zich immers op wat mensen zouden kunnen laten, meer dan op wat niet of moeilijk anders kan.
Soms blijft het niet bij neuzen ophalen, hoesten, schoenen op de bank en na afloop de troep achterlaten (Conducteur: “Zit u thuis ook met de schoenen op de bank?”, reiziger: “Knipt u thuis ook kaartjes?” – Vrij naar Sjefke van Oekel, wat is dat alweer lang geleden). Spoorweg- en ander personeel wordt met regelmaat beschimpt, bespuugd en erger als reizigers en andere klanten naar hun zin niet snel en goed genoeg worden bediend.
Een conductrice kwam in een rolstoel terecht nadat zij een reiziger bij afloop van de rit had gemaand het treinstel te verlaten. De dader kreeg een jaar cel en terbeschikkingstelling. Dat helpt zolang hij vast zit, maar of de conductrice en ander treinpersoneel er echt iets aan heeft is een andere vraag. (Laat dergelijke daders liever iets van de schade goedmaken, desnoods onder dwang.)
Wordt dit dus weer zo’n zeurstukje over misstanden en achteruitgang van moraal en fatsoen in het algemeen? Dat is nog maar de vraag. Terug naar de conductrice in de rolstoel: hoe begint zoiets eigenlijk? Schrijver dezes is er natuurlijk niet bij geweest. Toch is het volgende verloop der dingen op hoofdlijnen niet onvoorstelbaar – alles natuurlijk zonder de conductrice enige oneer aan te willen doen.
Een reiziger wordt aangesproken op enig wangedrag, bijvoorbeeld betrekkelijk zijn weigering de trein tijdig te verlaten. Meer dan eens spreekt strengheid of zelfs persoonlijke verontwaardiging uit dergelijke dienstmededelingen.
Op nogal wat lichtgeraakte mensen heeft dat een katalytische uitwerking. De volksziekten van narcisme en ander gebrekkig zelfrespect veroorzaken gekwetstheden met nogal eens ernstige gevolgen. Wie weet voelde de man die wilde blijven zitten “zich niet gerespecteerd” of iets dergelijks. Hoe dan ook ging hij door het lint en sloeg op zijn beurt de conductrice de trein uit – nadat zij eerst zijn spullen alvast op het perron had gezet.
Wat zou zijn gebeurd als de conductrice haar ergernis had onderdrukt en de man zo vriendelijk mogelijk te verstaan had gegeven dat zij hem niet verder kon vervoeren omdat de treinreis werkelijk ten einde was? Dat zij graag wilde dat hij goed thuis kwam en slechter terecht zou komen als hij bleef zitten? Wie weet was het dan beter afgelopen.
Toch blijven mensen zich ergeren aan wangedrag dat ook had kunnen worden gelaten. Dat kan ook moeilijk anders, want als mensen zichzelf en elkaar niet voelbaar duidelijk maken waar de grenzen liggen kunnen zij niet goed samenleven. Alles maar laten gebeuren loopt niet zo maar goed af.
De grote vraag is alleen hoe die onmin moet worden geuit. Wie zich thuis ergert aan wangedrag van naasten hoeft niet altijd beleefd te blijven. Soms moet het hart worden gelucht, om die ander desnoods door het stof te doen kruipen en vervolgens in vrede verder te gaan.
Een groeiend probleem van het openbare leven is de vertaling van die intieme gevoelens naar het zakelijk verkeer. Persoonlijk heeft de conducteur met de anonieme reiziger net zo min iets te maken als de reiziger met zijn even naamloze lotgenoten, de politieagent met fietsers zonder licht, de professor met studenten en nog veel meer. In de openbare ruimte zijn wij elkaars medemensen, met rechten op gelijke behandeling naar de omstandigheden van het geval, meer niet.
Wellevendheid staat dat niet in de weg, integendeel. Vriendelijkheid en goede manieren maken de omgang met vreemden juist zo veel makkelijker, wat zij verder ook doen en laten en hoe hard zij misschien ook moeten worden aangepakt. Het uitgangspunt moet zijn: “Het gaat niet om u persoonlijk, maar even goed bent u een medeburger of zelfs mens die iets doet of laat wat niet door de beugel kan en daaraan moet iets gebeuren”. Meer niet.
Laat de mensen zelf er dus zo veel mogelijk buiten. Een zakelijke onenigheid is nog geen persoonlijk conflict. Spreek personen niet persoonlijk aan als het gaat om zaken. De conductrice had niet echt ruzie met de man die de trein niet uit wilde. Het ging om heel iets anders: de noodzaak om de trein na einde dienst leeg weg te laten rijden.
Wie zijn zin niet krijgt, al heeft hij het grootste gelijk van de wereld, kan zich net zo gekwetst en erger uiten als een ander die wordt aangesproken op wangedrag, zelfs als dat terecht is. Maar in de openbare ruimte hoort het er niet te gaan om wie wint en dus ook niet om verontwaardiging en erger als wordt verloren. Het gaat om gezamenlijke ordening van de openbare ruimte, onder andere door elkaar persoonlijk de ruimte te laten.
Fatsoen is dus niet alleen: je neus niet ophalen, de trein op tijd verlaten en nog veel meer. Fatsoen is ook: je ergernis voor je houden over mensen die toch hun neuzen ophalen, iedereen met respect blijven behandelen en het te bereiken resultaat voorop stellen, hoe beroerd mensen zich ook hebben gedragen. Speel de bal en niet de man: wees ad rem in plaats van ad hominem.
Vooruit, nog meer nuttig latijn uit de oude doos van alle tijden. Fortiter in re suaviter in modo: wees mild in je middelen maar hard in de zaak. Wees dus in ieder geval zacht tegen de mensen. Dat gaat verder dan eisen van proportionaliteit en subsidiariteit. C’est le ton qui fait la musique, haal de neus dus niet op. Ook niet naar al die anonieme medemensen.
