Aan een wand van zijn werkkamer hangen zo’n honderd koelkastmagneetjes, van plaatsen die hij zelf heeft bezocht of waar z’n zoons zijn geweest – die nemen er dan een mee voor pa. De meest opvallende: eentje met het portret van Poetin, meegenomen door de zoon die in het verleden zaken deed in Rusland. Dat de Russische leider, die als verdachte van oorlogsmisdaden behoort te verschijnen voor het Internationaal Strafhof, aan zijn muur hangt, daar heeft Marc Fierstra, raadsheer in de Hoge Raad, geen moeite mee. “Het is een sinistere afbeelding, maar het is goed dat de rule of law ook in oorlogssituaties geldt en dat een onafhankelijke rechter hierop toeziet.”
Europees recht
Fierstra studeerde Nederlands recht en de internationaalrechtelijke studie met keuzevakken als Europees recht en economisch ordeningsrecht. Was drie jaar advocaat, stapte over naar de ambtenarij (Europese procespraktijk) en werd referendaris bij het Hof van Justitie in Luxemburg. Eenmaal terug in Nederland werkte hij bij BuZa, bij het College van Beroep voor het bedrijfsleven is nu alweer zo’n vijftien jaar raadsheer in de Hoge Raad (belastingkamer).
Nooit de ambitie gehad om carrière te maken op de Zuidas?
“In de drie jaar dat ik in de advocatuur zat werd er nogal uit de heup geschoten. Op hoog niveau, maar wel schieten uit de heup. Een cliënt belde en wilde direct een antwoord. Dat kreeg hij dan vaak ook. Maar ik had behoefte aan meer diepgang en bezinning. Een probleem was ook dat ik mijn praktijk moest verdelen tussen het kantoor in Rotterdam en het kantoor in Brussel. Voor cliënten zat je steeds op de verkeerde plaats. Ik vond het niet erg om weg te gaan. Kijk, als je jong bent, is de advocatuur aantrekkelijk. Snel, commercieel, soms wat glamour – hoewel dat vroeger veel minder was.”
Arbeidsvoorwaarden
Fierstra geniet ook bekendheid als vakbondsman. Neem de salarissen van rechters: heel aardig hoor, zegt hij, maar advocaten kunnen veel meer verdienen. En dat bepaalt ook de aantrekkelijkheid van het beroep van rechter, “want we zitten met tekorten”. “Arbeidsmarkttechnisch doen we het niet goed. Kandidaten vinden het inkomen in de Rechtspraak te laag en de werkdruk doet niet onder voor die van advocaten bij grote kantoren. Die werkdruk en steeds minder regie over het eigen werk doen afbreuk aan het plezier daarin, de voldoening valt tegen.”
Vaarwel zeggen
Weinig aanbod van nieuwe rechters, én magistraten die de Rechtspraak verlaten – daarmee hebben ze te kampen. Uit een recent onderzoek blijkt dat ruim negen procent van de NVvR-leden plannen heeft om binnen vijf jaar de rechterlijke macht vaarwel te zeggen – twijfelaars zijn hierbij niet eens meegerekend. Het gaat om 75 officieren van justitie en 250 rechters die dan voortijdig stoppen, bovenop de demografisch verklaarbare pensioneringen. “De arbeidsmarkt wordt afgeroomd door advocatenkantoren en het bedrijfsleven, vanwege de financiële aantrekkelijkheid.”
Wat heeft u kandidaten te bieden? Kom bij ons 65 uur per week werken?
“We hebben het mooiste vak ter wereld, maar dat zeggen ze in de advocatuur ook – dus dat overtuigt kennelijk niet. Dat was in de jaren tachtig anders: waren er dertig raio-plaatsen per jaar beschikbaar, dan kwamen daar achthonderd mensen op af. Als we nu voor een vacature acht of negen kandidaten hebben, zijn we blij. We hebben nu permanent bij alle rechtbanken vacatures openstaan. Die worden wel vervuld, maar er gaat tijd overheen.”
Als die werkdruk zo hoog is, wat zegt dat over goed werkgeverschap van de Rechtspraak?
“Het zegt iets over de betrokkenheid van de mensen die dit werk doen. Als een rechter ziek is, dan zeggen collega’s: die zitting moet doorgaan. Partijen zijn opgeroepen, de zittingscapaciteit is gepland. Dat wordt overgenomen, maar nergens gaan er uren vanaf. De professionaliteit van de rechters zit ons eigenlijk in de weg. Verder zegt dit ook iets over de organisatie van de Rechtspraak. Bezuinigingen op het overheidsapparaat werden doorvertaald naar de rechterlijke macht. Vijftien jaar geleden was er een stop op nieuwe rechters, daar zien we nu de effecten van. Tot slot: er komen steeds meer taken bij, zoals slachtoffergesprekken bij het OM, het stelselmatig oproepen van partijen in familie- en jeugdzaken. De politiek heeft de neiging meer gedragingen strafbaar te stellen, dat betekent dat er bij ons steeds meer werk bij komt.”
Welke aanbevelingen van verkenner Winter kunt u direct invoeren?
“Het is niet zo dat we met één aanbeveling de helft van het probleem hebben opgelost. Er zit een aanbeveling bij voor arbeidsmarktonderzoek: hoe krijgen we in de toekomst voldoende mensen binnen? Er zijn aanbevelingen over het verlichten van de werkdruk, over de opleiding van rechters. Waarom zouden we mensen die op latere leeftijd instromen opleiden in twee rechtsgebieden? Dan zijn ze wel flexibel inzetbaar, maar de opleiding duurt ook langer.”
Er is ook nog een akkefietje over het inschalingsbeleid, veel rechters zijn bij hun instroom in een te lage salarisschaal geplaatst.
“Rechters en officieren in opleiding zijn discriminerend ingeschaald. Er werd aangesloten bij het laatst verdiende salaris, zodat discriminatie op de arbeidsmarkt werd geïmporteerd. Mensen zeggen: in ben in het verleden slachtoffer geweest van dat systeem, dat voelt niet goed. Ik voel me weggezet als minderwaardig. Ik doe hetzelfde werk als een collega, en die krijgt een hoger salaris. Per maand zijn die verschillen soms niet groot, maar over de jaren tellen ze wel op, en dat werkt bovendien ook door in de pensioenopbouw.”
Waarom staat het onderwerp ‘rechtsstaat’ zo hoog op de agenda van de NVvR?
“We hebben gezien hoe het in Polen is gegaan. We hebben ons gerealiseerd dat de onafhankelijkheid van de rechterlijke macht in no time kan worden afgebroken. Ik heb zelf vijf jaar geleden in Polen met de mars van de duizend toga’s meegelopen, dat voelde wezensvreemd en ongemakkelijk – maar was wel heel belangrijk. Het heeft mij ervan bewust gemaakt dat ook wij kwetsbaar zijn. Ons voordeel: er is onder de bevolking veel vertrouwen in de rechterlijke macht, in Polen was dat anders. Tegelijkertijd is de benoeming van leden van de Hoge Raad, van gerechtsbestuurders, van leden van het college van PG’s niet goed geregeld. Dat maakt het kwetsbaar. Die benoemingen moeten worden gedepolitiseerd en behoren bij de peers – andere rechters – te liggen. De minister zou daar niet over mogen gaan, voordrachten zouden bindend moeten zijn. En dat zou wettelijk moeten worden verankerd. En snel: we moeten het dak repareren nu de zon nog schijnt.”
Dit is een samenvatting van het interview met Marc Fierstra dat in het februarinummer van Mr. staat. Lees hier het volledige interview.
