De advocaat moet verder kijken dan zijn neus lang is. Alleen is het gevaar dan wel dat hij/zij kan worden opgezadeld met de rol van politieagent, zei managing partner Johan Rijlaarsdam van Houthoff Buruma in een boeiend artikel van Peter Louwerse in Mr. nr. 9.
Een advocaat is natuurlijk geen politieagent. Wat bedoelt Rijlaarsdam? Dat een advocaat zijn klant niet moet behoeden voor een overtreding van de regels? Ik zou het als cliënt zeer waarderen als mijn advocaat mij aan de goeie kant van de streep hield. Volgens mij is dat ook waartoe Jaap Winter en Wouter Veraart juristen achteraf oproepen. Wat daar gevaarlijk aan is, zie ik niet in. Zeker niet in de context van financiële schandalen, waar het hier om gaat.
Poortwachter
Naar aanleiding van de grote Amerikaanse boekhoudschandalen van Enron, WorldCom en Tyco International schreef de Amerikaanse jurist John C. Coffee in 2006 zijn boek Gatekeepers: The Role of the Professions and Corporate Governance. Sindsdien wint het gedachtengoed veld dat juristen – bedrijfsjuristen en advocaten – een poortwachtersrol moeten spelen: ofwel hun baas c.q. opdrachtgever moeten behoeden voor fraude en andere overtredingen van de wet. (Voor accountants geldt dat ook, maar die moeten zonodig ook – net als beursanalisten en rating agencies – de buitenwereld waarschuwen.)
Als je de poortwachtersrol iets minder legistisch formuleert, moet je voorkomen dat jouw baas of jouw opdrachtgever problemen krijgt met autoriteiten en toezichthouders. Een schadeclaim wegens onrechtmatig gedrag moet je hem ook zien te besparen, net als reputatieschade.
Fair share
Heeft de jurist een bijzondere verantwoordelijkheid als het gaat om ethisch gedrag en maatschappelijk verantwoord ondernemen? Advocaat en compliance-adviseur Bas Martens gruwt van een moreel appèl, schrijft Louwerse. Het moreel besef volgt te veel de waan van de dag. De algemene gedachte was lange tijd dat belastingontduiking strafbaar was, maar ontwijking niet, zegt Martens. Dus om nu ineens achter megaontwijker Starbucks aan te gaan…
Ontduiking is nog steeds strafbaar en ontwijking niet, Bas. Maar omdat regeringen frauderende banken moesten redden en dus flink moesten bezuinigen op andere uitgaven vinden zelfs sommige fiscalisten dat grote bedrijven een fair share moeten betalen. Anders gezegd: iedereen moet belasting betalen naar draagkracht, dus ook Starbucks. Ontwijking is dus immoreel.
Zo veel mogelijk belasting besparen, is nog steeds legaal. De Europese Commissie gooit het nu over een andere boeg: Nederland moet minstens twintig miljoen euro aan illegale staatssteun terugvorderen bij Starbucks; de Belastingdienst moet aan de hand van recente cijfers bepalen hoe veel precies. Of die U-bocht juridisch deugt, moet nog blijken. Maar de kwestie illustreert in ieder geval hoe beweeglijk de juridische grenzen zijn.
Tomorrow’s rules
Een bedrijfsjurist van een grote bank zei onlangs (in een nog te verschijnen interview) dat de producten en diensten helder, transparant en klantvriendelijk moeten zijn en dat bedrijfsjuristen een paar jaar vooruit moeten denken. Want: Today’s conduct will be judged by tomorrow’s rules. De juristen moeten niet alleen zorgen voor juridisch bewustzijn in alle echelons van de onderneming, maar ook het ethisch kompas hanteren en het moreel besef aanwakkeren. De bank heeft het smalle rechtmatigheidsdenken – legal but harmful -afgezworen en een en ander neergelegd in een bedrijfscode.
Het interessante is dat de bank de code ook wil gaan ‘uitrollen’ naar de externe juristen die zij inschakelt. De advocaten van de grote kantoren moeten zich aan dezelfde normen gaan houden als de interne juristen. En met duurzame juridische oplossingen komen waar het bedrijf echt iets aan heeft.
Het lijkt mij aannemelijk dat meer grote ondernemingen van hun advocaten gaan vragen om verder te kijken dan hun neus lang is. Politieagent zullen ze die rol niet noemen en vermoedelijk ook niet poortwachter, maar vermoedelijk gewoon: advocaat.
