Als gevolg van het Varkens in Noodarrest van het Hof van Justitie van de Europese Unie oordeelde de Afdeling op 14 april 2021 (ECLI:NL:RVS:2021:786), dat artikel 6:13 Awb niet meer kon worden tegengeworpen aan belanghebbenden die geen zienswijze hadden ingediend. Wij noemden dit in een eerdere aflevering een bommetje onder het Nederlands bestuursprocesrecht. Recenter heeft de Afdeling een tweede bommetje laten ontploffen in haar uitspraak van 4 mei 2021, ECLI:NL:RVS:2021:953, als gevolg van het Varkens in Nood arrest. Dit bommetje zorgt misschien nog wel voor meer scherven, omdat nu ook voor niet-belanghebbenden beroep openstaat bij de bestuursrechter als zij een zienswijze hebben ingediend.
De zaak betreft een omgevingsvergunning voor bouwen en afwijken van het bestemmingsplan voor een tijdelijk zonnepark met ongeveer 87.000 zonnepanelen en enkele transformatorstations. Appellanten in de zaak betogen dat de rechtbank ten onrechte het beroep van diegenen die op meer dan duizend meter afstand van het projectgebied wonen of hun bedrijf hebben niet-ontvankelijk heeft verklaard. Zij voeren aan dat de uitstraling van het zonnepark ver reikt. Door het open landschap en de locatie van het zonnepark worden ook op meer dan duizend meter van het projectgebied gevolgen van enige betekenis ervaren.
De Afdeling oordeelt dat anders dan is bepaald in artikel 8:1 Awb een niet-belanghebbende die een zienswijze heeft ingediend tegen een ontwerpbesluit, niet kan worden tegengeworpen dat hij geen belanghebbende is en daarom niet ontvankelijk is. Er zijn twee voorwaarden waaronder dit geldt. In de eerste plaats moet het gaan om ruimtelijke besluiten, maar niet uitsluitend besluiten waarvoor het Verdrag van Aarhus geldt. In de tweede plaats moet de niet-belanghebbende een zienswijze hebben ingediend. Ook de niet-belanghebbende die verschoonbaar te laat of verschoonbaar niet een zienswijze heeft ingediend zal niet worden tegengeworpen dat hij geen belanghebbende meer is. De Afdeling heeft een schema op haar website gepubliceerd waarin zij een combinatie van de 14 april en 4 mei-uitspraken schematisch heeft uitgelegd. Deze uitspraak doet de Afdeling in afwachting van ingrijpen door de wetgever als gevolg van het Varkens in Nood arrest.
In feite betekent deze jurisprudentie dat we weer teruggaan naar de tijd van de zogeheten getrapte actio-popularis. Met ingang van 1 juli 2005 werd de regel afgeschaft dat een ieder die een zienswijze had ingediend tegen een ontwerp-ruimtelijk besluit, zoals een bestemmingsplan of een milieuvergunning, beroep kon instellen bij de bestuursrechter. Het nut van die afschaffing is overigens lang betwijfeld. Hoe dat ook zij: nu zijn we weer terug bij 1 juli 2005 in afwachting van actie door de wetgever.
