De Commissie-Meijers is een onafhankelijke groep van onder meer hoogleraren, rechters en advocaten die adviseert over Europees straf-, asiel- en migratierecht, institutioneel recht, privacy en non-discriminatie. Zij zetten zich in voor de bevordering van openbare en democratische besluitvorming, respect voor mensenrechten en waarborging van de toegang tot de rechter in de EU. Dit doen ze onder meer door concept-wetgeving en -beleidsnota’s onder de loep te nemen en te becommentariëren. Zo schreef de commissie vorig jaar over de juridische mogelijkheden om stappen te ondernemen tegen schendingen van de rechtsstaat in EU-lidstaten.
Onduidelijkheid
Voor de komende jaren ziet de Commissie-Meijers vooral risico’s bij de oprichting van nieuwe agentschappen – de uitvoeringsinstanties van Europees beleid-, zoals het Europees Openbaar Ministerie en het in oprichting zijnde Europees Asielagentschap, en bij de aanpassingen van de bevoegdheden en inrichting van bestaande agentschappen als Eurojust. Waakzaamheid is daarbij volgens de commissie nodig, omdat er onduidelijkheden zijn in de controle op de uitoefening van deze bevoegdheden en de rechtspositie van burgers ten overstaan van deze instellingen.
Gebrek aan slagkracht
De Commissie-Meijers maakt zich daarnaast zorgen over het gebrek aan slagkracht bij de EU bij ontwikkelingen die de rechtsstaat aantasten of dat dreigen te doen. Als voorbeeld noemt ze de recente aanvallen op de onafhankelijkheid van de rechterlijke macht in Polen. De EU heeft verschillende middelen om hiertegen op te treden, maar daarvan wordt beperkt gebruikgemaakt, aldus de commissie. En waar ze wel worden ingezet, lijken ze weinig effectief.
Voortdurende aandacht
De Commissie-Meijers zal zich de komende jaren daarom projectmatig buigen over de onderwerpen rule of law en EU-agentschappen en hiervoor voortdurend aandacht vragen van Europese en nationale parlementariërs, de Europese Commissie en de Raad van Ministers.
Voor het rechtsstaatproject, dat loopt tot 31 december 2021, is een speciale nieuwe website ontwikkeld, met onder meer informatie over het project en een overzicht van gepubliceerde notities over de rechtsstaat in de EU en de EU-agentschappen. Ook komt er een rule of law-dashboard, dat naar verwachting op 1 mei op de site komt en een overzicht geeft van alle zaken bij het Hof van Justitie van de EU en – op termijn – het Europese Hof voor de Rechten van de Mens die te maken hebben met aantastingen van de rechtsstaat.
Kwetsbaar
“We moeten waken tegen aantastingen van de rechtsstaat in Europa”, zegt Ashley Terlouw, hoogleraar rechtssociologie aan de Radboud Universiteit Nijmegen, die sinds september 2020 voorzitter is van de Commissie-Meijers. “Dit geldt met name in Oost-Europa, waar de rechtsstaat onder grote druk staat door ontslag van rechters, beperkingen van de vrije pers, de vrijheid van onderwijs en de rechten van lhbti. Ook in Nederland heeft de toeslagenaffaire laten zien dat de rechtsstaat kwetsbaar is en voortdurend onze kritische aandacht nodig heeft.”
