Bijna iedereen kan zich wel een voorbeeld voor de geest halen van een politiek dier met ondergrondse manieren. Neem het type niet- het- slimste- jongetje- van- de- klas dattoch sneller doorgroeit dan zijn collega’s. Niemand krijgt er de vinger achter, maar je ziet het gewoon voor je neus gebeuren, dat hij als een komeet omhoog schiet. Hij heeft een bepaalde flair en geslepenheid, die moeilijk is te duiden. Of wat te denken van de Uitslover, die precies lijkt te weten, wie hij wanneer moet paaien en hoe hij zichzelf positief in beeld krijgt. Heeft tijdens een vergadering altijd net de juiste opmerkingen en zal het management nooit openlijk bekritiseren. Hoewel het er allemaal dik bovenop ligt, tuint men er met open ogen in. Mister Nice Guy is ook zo’n voorbeeld. Iedereen mag hem. Hij heeft de gun-factor en daardoor ligt de wereld aan zijn voeten: hij krijgt wat hij wil en bereikt wat hij wil. Of de Netwerker, die altijd tijd lijkt te hebben en onder alle omstandigheden relaxed blijft. Ook al is zijn werk nog niet af, hij staat als eerste blijmoedig op de vrijmibo en spreekt daar zonder scrupules de CEO aan.
Een mix van al deze types kan ik me uit mijn Derks-tijd (nu CMS) herinneren. Er was een bepaalde stagiaire die voortdurend de aandacht op zich wist te vestigen met zijn beruchte memo’s, die hij kantoorbreed (alle vestigingen) rondstuurde. Nu zou je zo’n mail waarschijnlijk meteen deleten, maar destijds werden dit soort berichten in je postbak gedropt. Alleen al door het woord ‘memo’ te gebruiken, kregen deze soms triviale berichten met een corporale ondertoon enig gewicht. De ene keer ging het over een geruchtmakende zaak, waarmee hij de Telegraaf wist te halen; dan ging het weer over het jaarlijkse kantooruitje of een plan dat hij had bedacht. Jaren later kwam deze jongeman (ik noem maar geen namen…) in het bestuur van Derks. Toeval? Ik waag het te betwijfelen.
Hoewel tot voor kort de mannen ondergronds domineerden, verschijnen in toenemende mate ook de vrouwen aan het politieke firmament. De Bitch loedert zich omhoog.De man met vagina, die keihard werkt en doet wat de mannen doen, maar dan nog net iets beter. Ze is vaak subtiel als het gaat om statussymbolen, zoals de juiste auto, aanwezig zijn bij de juiste borrels en dienstbaarheid aan de juiste mensen. Niet zelden heeft ze haar uiterlijk mee. Maar verder is ze niet te pruimen en vanwege haar doorgaans perfectionistische aard ook onmogelijk om mee te werken. En hoewel haar personeel bijna bezwijkt onder de onmenselijke druk, zit zij stevig in het zadel.
Ook nu zie ik iemand voor me uit mijn verleden(en weer geen namen natuurlijk…). Altijd gekleed alsof ze iets heel belangrijks te doen had. Reed op jonge leeftijd al in een Porsche en baarde opzien door deze vaak pontificaal voor het kantoor te parkeren. Aardig was ze zeker niet, goed wel en natuurlijk een urenvreter en omzetkanon. Op zeer jonge leeftijd werd ze partner. Toeval? Nee, volgens mij gewoon een kwestie van politiek heel vaardig zijn.
Organisatiesensitiviteit, omgevingsbewustzijn, kantoorpolitiek, het zijn eigenlijk allemaal benamingen voor hetzelfde: het hebben van ‘voelsprieten’ voor het politieke krachtenveld met aspecten als macht, invloed, informele regels en gebruiken, gevoeligheden en verhoudingen binnen een organisatie: of te wel: weten hoe de hazen lopen.
Kantoorpolitiek wordt vaak in een te negatief daglicht geplaatst en geassocieerd met roddel, achterklap en hielenlikken. Dat is te gemakkelijk. In elke organisatie speelt politiek in min of meerdere mate een rol en vroeg of laat kom je altijd wel terecht in een situatie, waarin je ‘het politieke spel’ moet meespelen, of je dat nu fijn vindt of niet. Sterker nog, de weerzin om aan politiek te doen is vaak de belangrijkste reden dat professionals niet hoger opkomen.
De kantoorpolitiekstrategieën van de experts slingerden het afgelopen decennium heen en weer tussen je zin afdwingen door ‘authentiek’ te zijn en ‘rattenstreken’.
Eerst de aanhangers van authenticiteit. Trouw zijn aan jezelf, doen en zeggen wat je voelt, vasthouden aan je overtuigingen, het zijn zaken die vooral worden gepredikt in zelfhulpboeken. Maar werkt dit in het systeem van een organisatie? Volgens Insead-hoogleraar Hermina Ibarra, die onderzoek heeft gedaan naar authenticiteit in werkverband, niet. Volgens haar leren we er juist van om uit onze comfortzone te treden en steeds nieuwe versies van onszelf te ontplooien. Zij betoogt dat we als mens nu eenmaal veranderen door de nieuwe ervaringen die we opdoen in ons werk. Jezelf steeds op een speelse manier 3.0 uitvinden en onderzoeken wat het beste voor jou werkt in de omgeving waarin je zit, daar gaat het om. Met andere woorden, niet authentiek zijn, maar je gewoon steeds aanpassen. Daar zit wat in, zou ik zeggen, want we hebben meer met mensen die bereid zijn zich aan te passen. Dat soort mensen lijkt op ons en mensen die op ons lijken vinden we sneller sympathiek, zo blijkt uit onderzoek. Jammer voor al die professionals die denken dat ze heel ver komen met niet aanpassen en dus niet aan politiek doen, omdat ze het allemaal niet ‘authentiek’ vinden. Zo kom je niet verder, niet in een organisatie maar waarschijnlijk ook niet met jezelf.
Dan de aanhangers van het ‘ondergrondse’ machtsspel. Ze houden zich aan de formele bedrijfsregels en voorschriften, maar spelen daarnaast het politieke spel om hogerop te komen. Joep Schrijvers schreef er een boek over: ‘Hoe word ik een rat?’ Hij had zich geërgerd aan de door werkgevers uitgedragen mythe, dat het er rationeel en fatsoenlijk aan toe gaat binnen organisaties. Veel medewerkers worden volgens Schrijvers met managementtheorieën om de oren geslagen en aangespoord tot ontwikkeling, synergie en bezieling , terwijl hun ervaring daar haaks op staat: de ervaring van graaien, naaien en piepelen. In zijn boek brak Schrijvers een lans voor het ondergrondse politieke machtsspel en beschreef ‘het rattenspel’ van konkelen, samenzweren, roddelen, af en toe liegen en slinks manipuleren als noodzakelijke instrumenten om iets gedaan te krijgen. Het boek was een grote hit en is inmiddels in vijftien talen vertaald.
Bram Buunk, hoogleraar evolutionaire sociale psychologie, verklaarde dit ‘rattengedrag’ in zijn boek ‘Oerdriften op de werkvloer’ vanuit de biologie. Oerdriften en onbewuste processen sturen volgens Buunk voor een groot deel ons gedrag. Mensen pesten collega’s om er zelf beter van te worden en beoordelen elkaar lang niet altijd op prestaties. Goed je werk doen is volgens Buunk meestal niet genoeg. Om goed te kunnen functioneren moet je weten hoe de hazen lopen en waar de ratten zitten.
De boeken van Buunk en Schrijvers leverden veel herkenning en bijval op, maar zorgden ook voor kritiek. De schaamteloze rattenstreken zouden de arbeidsverhoudingen op de werkvloer verslechteren. Want mensen mogen dan dierlijk gedrag vertonen, het zijn wel sociale dieren die steun en sympathie van collega’s nodig hebben om zich gelukkig te voelen. De nieuwe wind die dan ook waait is ‘de gezellige kantoorpolitiek’: ‘Hoe word je een aardige rat?’ Aardig worden gevonden is een uitstekend beïnvloedingsmiddel en dus een goed politiek instrument. Wie bewust vriendelijk gedrag vertoont (een complimentje, interesse tonen, even helpen), lokt bij de ander ook positief gedrag uit, want iemand die aardig is vinden we sympathiek en die gunnen we dus meer. Het is een manier om collega’s achter jouw ideeën en doelen te krijgen en anderen te bewegen om iets terug te doen, ook als je daar helemaal niet (expliciet) om vraagt.
Ben jij al voldoende politiek gefinetuned? Doe de test:
- Ik kan wel/niet minstens drie ongeschreven regels of gebruiken binnen mijn organisatie noemen.
- Ik weet wel/niet welke personen binnen mijn organisatie de feitelijke macht hebben.
- Ik kan wel/niet goed aangeven wat mijn direct leidinggevende belangrijk vindt.
- Ik ga wel/niet regelmatig naar sociale bijeenkomsten binnen mijn organisatie.
- Ik ben wel/niet goed geïnformeerd over alles wat er speelt binnen de organisatie.
- Ik heb meestal wel/niet een bedachtzame mening, dat wil zeggen dat ik eerst belangen afweeg en draagvlak toets voordat ik iets zomaar openlijk zeg of reageer.
Niet op alle vragen een eerlijk ‘wel’ geantwoord? Lees dan zeker mijn volgende blog voor de beste tips in de wereld van office politics!
