De omstreden Mr. Big-methode uitgelicht

Het klinkt bijna als een spannende Netflix-serie. Undercover politieagenten die een fictieve criminele organisatie opzetten om te infiltreren in de wereld van een verdachte. Maar niets is minder waar. Het is namelijk de omstreden Mr. Big-methode waar ik naar verwijs. Deze bijzondere onderzoeksmethode van de politie is niet geheel zonder kritiek en in deze blog leg ik je uit waarom.

Delen:

beeld: Depositphotos

Je kent Undercover vast wel. De bekende Nederlands-Belgische serie waarin undercoveragenten bevriend raken met een grote Nederlandse crimineel om hem achter slot en grendel te krijgen. Deze methode beperkt zich niet alleen tot het filmdoek maar heeft inmiddels ook zijn intrede gedaan in de echte wereld. Deze methode kennen wij als de Mr. Big-methode of ‘werken onder dekmantel’. Undercoveragenten werken hierbij volgens een vast plan. Zij raken bevriend met een verdachte en beloven hem of haar bakken met geld. De opbouw van de vriendschap kan soms wel maanden duren. De undercoveragenten doen zich hierbij voor als criminelen. Na verloop van tijd vragen zij of de verdachte misschien mee wil helpen met een paar klusjes om makkelijk geld te verdienen. Hier is wel een voorwaarde aan verbonden. De verdachte moet het een en ander opbiechten over zijn crimineel verleden. En hier zit de crux van het verhaal. De undercoveragenten willen op deze wijze de verdachte doen bekennen. Maar mag dit wel zo? En gaat dit wel altijd goed?

Voorbeelden

Bekende zaken waarbij de omstreden methode werd ingezet zijn de zaken van Ad K. (2002), de Posbankmoord (2003) en Wim S. (2010). In alle drie de zaken werd de Mr. Big-methode toegepast en in alle drie de zaken is uit de rechtspraak gebleken dat de Mr. Big-methode niet geheel correct is uitgevoerd.

In de laatste twee genoemde zaken benadrukte de Hoge Raad in 2019 dat art. 126j Sv als wettelijke basis voor de undercovermethode kan worden gebruikt. De hoogste Nederlandse rechter benadrukte ook dat er geen algemeen en eenduidig juridisch antwoord kan worden gegeven op de vraag of de methode als opsporingsmethode wel of niet toelaatbaar is. De Hoge Raad verwees de laatste twee zaken uiteindelijk terug naar het hof met als opmerking dat er onder andere onvoldoende aandacht is besteed aan de volledigheid van de verslaglegging van de opsporingsmethode (zie in dit kader ECLI:NL:HR:2019:1982 en ECLI:NL:HR:2019:1983).

Ad K. werd begin deze maand vrijgesproken van de moord op Patrick van Dillenburg. Het OM verdacht K. ervan van Dillenburg te hebben vermoord in januari 2002. Daarom zette zij enkele jaren geleden de Mr. Big-methode in, waarbij Ad en zijn vrouw bevriend raakten met criminelen – die dus eigenlijk undercoveragenten waren. Om indruk te maken op de criminelen, bekende Ad de moord op Patrick. Deze bekentenis trok hij achteraf in omdat hij naar eigen zeggen dus indruk wilde maken op zijn – zogenaamde – vrienden. De rechter vond vastlegging van de werkwijze van de agenten te onnauwkeurig. Daarnaast is de rechtbank van mening dat er teveel druk is uitgeoefend op de verdachte (zie in dit kader ECLI:NL:RBAMS:2021:805 en ECLI:NL:RBAMS:2021:806).

Pijn- en kritiekpunten

De bovenstaande rechtszaken lenen zich voor een uitstekend bruggetje naar het volgende onderwerp in mijn blog. De pijn- en kritiekpunten waar deze methode aan onderhavig is worden namelijk genoemd in de bovenstaande zaken.

Vele juridische experts, onder wie rechtspsycholoog Robert Horselenberg (Maastricht University), maken zich zorgen over deze methode. De kans op een valse bekentenis is namelijk enorm groot volgens hem. Tim Moore, een gerenommeerde rechtspsycholoog en tevens professor in Canada, beaamt deze zienswijze. Hij heeft gezien dat in Canada een heleboel valse bekentenissen werden afgelegd omdat verdachten onder druk werden gezet of bergen met goud werden beloofd. In Canada moeten undercoveragenten de gehele operatie filmen, zodat de rechter makkelijker kan beoordelen of het onderzoek wel conform de wet heeft plaatsgevonden.

Advocaat-generaal Bleichrodt is ook kritisch op deze onderzoeksmethode. In zijn advies aan de Hoge Raad (conclusie) noemt hij dat de rechtmatigheid van de methode, de verklaringsvrijheid van de betrokkenen en de beoordeling van de betrouwbaarheid mogelijk in het geding kunnen komen (ECLI:NL:PHR:2019:648).

De grootste pijnpunten lijken dus te zijn dat 1) de kans op valse bekentenissen toeneemt en 2) dat de agenten in kwestie onvoldoende nauwkeurig vastleggen hoe de bekentenis tot stand is gekomen. Voor de rechter is het tweede puntje vooral interessant. Die moet namelijk beoordelen of het gehele traject rechtmatig is verlopen of niet. Bij een onvoldoende nauwkeurige vastlegging kan hij dus geen goede analyse maken met betrekking tot de rechtmatigheid.

Het OM betoogt juist dat deze werkwijze als laatste optie wordt gebruikt en daarnaast aan strenge voorwaarden getoetst wordt. In hoeveel zaken de Mr. Big-methode nu daadwerkelijk wordt ingezet is niet bekend.

Voorzichtigheid geboden

Het is een bijzondere opsporingsmethode, deze zogeheten Mr. Big-methode ofwel ‘het werken onder dekmantel’. Alhoewel ik denk dat deze opsporingsmethode zeker een aantal cold case zaken kan oplossen, denk ik dat de instanties wel uiterst voorzichtig moeten zijn met het toepassen van deze methode. Ik denk dat de verkrijging van bewijsstukken uit een dergelijk traject vaak balanceren op de flinterdunne grens tussen rechtmatig en onrechtmatig. De kans lijkt mij zeer groot dat verdachten makkelijk onder de indruk raken van de undercoveragenten en hierbij allerlei toezeggingen gaan doen die zij eigenlijk niet menen. Zeker wanneer de verdachten verslaafd zijn en in financiële problemen verkeren – dan is de kans daarop alleen groter, denk ik (zoals het geval was bij Ad K.). Echter, indien justitie de richtlijnen van de Hoge Raad – zoals het beter vastleggen van het traject – kan beteren, wellicht dat deze methode dan iets aan populariteit zal inwinnen. Voorlopig blijft zij omstreden.

Delen:

Het belangrijkste nieuws wekelijks in uw inbox?

Abonneer u op de Mr. nieuwsbrief: elke dinsdag rond de lunch een update van het nieuws van de afgelopen week, de laatste loopbaanwijzigingen en de recentste vacatures. Meld u direct aan en ontvang elke dinsdag de Mr. nieuwsbrief.

Meest gelezen berichten

Van onze kennispartners

Juridische vacatures

Scroll naar boven