Leuk: een nieuwe theorie over verschillen tussen rechtssystemen – maar wat heb je daar nou aan? Zo begon ik aan het boek van Nuno Garoupa en Tom Ginsburg over Judicial Reputation. Het boek is nog niet uit, maar omdat ik in een forum zat met Garoupa kreeg ik een drukproef om te weten waar het over moest gaan. Over het forum straks meer.
De theorie over de reputatie van de rechtspraak wil verschillen in structuur tussen rechtspraaksystemen verklaren. De reputatie is belangrijk voor de mate waarin rechterlijke oordelen gerespecteerd en uitgevoerd worden. De reputatie heeft individuele en collectieve componenten. Civil law systemen zoals in Europa leggen meer de nadruk op de collectieve componenten, en common law systemen, in de Angelsaksische wereld, zijn meer op de individuele aspecten gericht. De instituties van de rechtspleging worden ingericht zodanig dat ze het probleem van informatie en reputatie aan kunnen. Dit leidt tot verschillende institutionele arrangementen. Ik heb die discussie over de verschillen tussen civil en common law nooit zo interessant gevonden omdat de overeenkomsten voor de rol van de rechter meestal relevanter zijn dan de verschillen.
Een theorie pretendeert verschijnselen te verklaren, en wie weet, ook wel te voorspellen of oplossingen te suggereren. Ik ging het boek lezen en ging op zoek dingen die voor sommige kwesties in de Nederlandse rechtspraak op dit moment van belang zouden kunnen zijn: rechters die zuchten onder de beperkingen van normen en richtlijnen en het management, de spanning tussen de procedureregels en de regiefunctie van de rechter, de opvatting over integriteit als eigenschap van de individuele rechter. En in een tijd waarin reputatie en het management ervan een industrie zijn geworden kan het niet anders of er is in dit boek iets te halen. Het boek had mij al snel te pakken. Deze invalshoek geeft allerlei nieuwe inzichten in het functioneren van de rechtspraak, hier in Nederland en in andere landen en systemen.
Nu dan het forum, op donderdag 21 mei 2015 in Spui25 in Amsterdam. Nuno Garoupa, hoogleraar in Lissabon en in Texas, presenteerde zijn boek, de discussie stond onder leiding van Leonard Besselink, hoogleraar constitutioneel recht, en in het forum zaten Heico Kerkmeester, hoogleraar recht en economie en lid van het College van Beroep voor het Bedrijfsleven, en ikzelf. In mr-online stond een verslag van het forum. Bij discussies over de rechtspraak gaat het meestal eerst even over het Wilders-proces. Ik denk dat dat komt omdat iedereen daar wel iets van op TV heeft gezien. Dat is trouwens ook niet erg, want het proces was de moeite van het bekijken waard en er gebeurden opmerkelijke dingen. Forumvoorzitter Leonard Besselink begon er dan ook mee. Hij merkte op dat uit onderzoek was gebleken dat de waardering voor de rechters na het proces gestegen was. Wie intussen het verslag in de mr-online heeft gelezen zal – net als ik – nu de draad wel een beetje kwijt zijn. Daar staat namelijk in dat Leonard zei: “Studies hebben aangetoond dat het respect voor Nederlandse rechters daarna daadwerkelijk is gedaald”.
Voor de zekerheid heb ik Leonard gevraagd hoe het zat. Hij baseerde zich op een onderzoek van Joost van Spanje en Claes de Vreese van de Amsterdam School of Communication Research naar de uitkomsten van een opinieonderzoek van TNS NIPO. In het verslag van dat onderzoek staat onder meer het volgende.
Vertrouwen in rechters onder degenen die het hele proces gevolgd hebben nam toe gedurende het proces 53%à62% veel vertrouwen.
Vertrouwen in rechters onder degenen die het hele proces gevolgd hebben en zeiden op de PVV te zullen stemmen nam toe ten tijde van de uitspraak 34%à43% veel vertrouwen.
Vertrouwen in eerlijkheid strafprocessen nam toe gedurende het proces, zowel onder degenen die het hele proces gevolgd hebben (50%à61%) als onder anderen (31%à40%). Gelukkig maar, dat was ook mijn herinnering, van die uitkomsten destijds en van wat Leonard Besselink tijdens de forumdiscussie zei.
De redactie van mr-online heeft op mijn verzoek het verslag inmiddels gecorrigeerd – dank daarvoor.
In de discussie zelf had ik maar een kwartier de tijd om Nuno Garoupa mijn vragen voor te leggen en op zijn antwoorden te reageren. Omdat het verslag in mr-online daar geen woord over heeft gezegd voor de geïnteresseerde lezer een hele korte samenvatting. Ja, die problemen in Nederland pasten wel in het beeld dat hier in Europa de aandacht vooral naar de collectieve reputatie van de rechtspraak gaat. En ja, het is belangrijk of de rechtspraak de eigen informatievoorziening en IT-voorziening ontwikkelt en beheert. Het was heel interessant. De zeggenschap over de IT-voorziening is nog wel een ding waar ik over door ga denken. Ik vond dat dit aspect ernstig onderbelicht in het boek. Daarover misschien een andere keer een heel blog.
