De zelfrijdende rechter

Delen:

Stel je voor: de google-auto rijdt zonder menselijke interventie en maakt minder ongelukken dan een menselijke bestuurder. Dat spreekt enorm tot de verbeelding, want dat willen we allemaal wel. Even een reality check. Marieke Martens, hoogleraar intelligente transportsystemen aan de Universiteit Twente, legt in de Volkskrant van zaterdag 6 september 2014 uit dat er gemakkelijk wordt gedacht over de automatisch rijdende auto. Er zijn vijf niveaus van autonomie. Op niveau nul doet de bestuurder alles. Bij vijf breng de auto ons automatisch van A naar B. Het verschil tussen vier en vijf is gigantisch. Vier is: soms rijdt de auto automatisch en soms moet de mens het overnemen. Naar schatting zijn we over tien jaar bij vijf. De auto die ons automatisch van A naar B brengt is er dus nog niet. En: je kunt niet meteen naar stap vijf. Elke stap is nodig om de volgende te ontwikkelen.

Ik houd wel van dat soort lijstjes: vijf niveaus van nul naar vijf. Ze maken de chaos van het leven overzichtelijk. In het KeI-programma zijn we nu rechtspraakprocessen aan het digitaliseren. Zou je daar ook vijf niveaus in kunnen onderscheiden? Je hebt natuurlijk de al bekende e-government benchmark van de Europese Unie. Die onderscheidt niveaus van interactie tussen burgers en overheid: van eenzijdige informatieverschaffing via downloadable formulieren en elektronische indiening naar complete digitale transacties. De vijfde stap is dat transacties geautomatiseerd kunnen verlopen.

Er deed zich een onverwachte aanleiding voor om daar nog eens over door te denken. Eind oktober ga ik naar Moldova om een inleiding te houden over “Current trends in court technology”. Mijn verhaal is deels gebaseerd op onderzoek dat is gedaan voor de Raad van Europa. Uit dat onderzoek blijkt dat e-filing, digitaal indienen van een procesinleiding (een vordering, een verzoek of een beroep) in de rechtspraak in Europa nog niet erg in zwang is.  Ik leverde mijn presentatie in bij de organisatoren. Die kwamen terug met een verzoek. Of ik dat stukje weg wilde laten, want zij promoten e-filing, en willen liever niet dat er argumenten geleverd worden die de tegenstanders stijven in hun standpunt. Wat doe je dan, als spreker? Je krabt nog eens achter je oor.

Net als bij de google-auto gaat het in de rechtspraak om de vraag wat je kunt automatiseren, en wat daar voor nodig is. Je kunt een handeling pas automatiseren als je zeker weet dat je in omstandigheid x altijd y doet. Als een partij een zaak digitaal aanhangig maakt dan zal het gerecht die zaak altijd registreren.  Dat kun je dus automatiseren. Dat is niveau 1.

Procedurebeslissingen zijn ook nog simpel maar toch al wel iets ingewikkelder. Een partij vraagt uitstel van een termijn. Het procesreglement bepaalt of dat verzoek kan worden ingewilligd. Het is denkbaar dat er gevallen zijn die op basis van de regels in het procesreglement geautomatiseerd afgedaan kunnen worden. Wordt er een reden aangevoerd die niet automatisch kan worden beoordeeld, dan moet er een mens aan te pas komen. dat vormt dan niveau 2. Je hebt een procesreglement nodig om op niveau 2 te kunnen automatiseren.

Het kan best zijn dat een grote hoeveelheid casuïstiek aan een slim systeem voldoende aanwijzing kan vormen om de menselijke beslisser een advies op basis van die casuïstiek te verstrekken. Dat zou dan niveau 3 kunnen zijn. Daar heb je dus een slim systeem en een voldoende grote hoeveelheid informatie over eerder genomen uitstelbeslissingen voor nodig. Dat is er nog niet. Op niveau 4 grijpt de menselijke beslisser alleen in noodgevallen nog in.  En niveau 5? Nee, daar zijn we voorlopig nog niet aan toe.

Ik moet terugdenken aan de oude discussie over de vraag of computers kunnen rechtspreken. Die discussie ging eigenlijk niet over rechtspreken, maar over wat computers wel en niet kunnen, in termen van 1980. Computers kunnen inmiddels heel wat meer dan toen. Anderzijds hebben we ook geleerd dat wat wij doen veel ingewikkelder is dan we dachten. Dat geldt ook voor e-filing. Gerechten en rechtspraakorganisaties hebben nog heel wat huiswerk te doen om zelfs maar op niveau 2 te komen. Dat is de reden dat e-filing nog niet algemeen gangbaar is. Dat wil niet zeggen dat ze er in Moldova niet aan moeten beginnen. Maar toch, de zelfrijdende rechter wordt nu nog makkelijk ingehaald door de google-auto.

Delen:

Het belangrijkste nieuws wekelijks in uw inbox?

Abonneer u op de Mr. nieuwsbrief: elke dinsdag rond de lunch een update van het nieuws van de afgelopen week, de laatste loopbaanwijzigingen en de recentste vacatures. Meld u direct aan en ontvang elke dinsdag de Mr. nieuwsbrief.

Meest gelezen berichten

Van onze kennispartners

Juridische vacatures

Scroll naar boven