Sinds het verbod op de doodstraf met de Grondwetswijziging in 1983 is het niet voorgekomen dat de strafbedreiging op een delict in het Wetboek van Strafrecht is verlaagd. Daarentegen zijn de maximumstraffen voor veel strafbaarstellingen juist alleen maar verhoogd. Het meest in het oog springt daarbij dat de maximale tijdelijke gevangenisstraf bij delicten waar ook levenslang op staat, met de Wet herijking strafmaxima in 2006 is verhoogd van twintig naar dertig jaar. Voor moord geldt dat nieuwe strafmaximum, voor doodslag geldt tot op heden een maximale gevangenisstraf van vijftien jaar. Ondanks dat door een cumulatie van straffen in het kader van de samenloop nog wel wat ruimte bestaat, is die idee ontstaan dat de rechter soms ook in geval van een doodslag toch wel hoger zou willen straffen dan die vijftien jaar.
De directe aanleiding voor een discussie over het zogenoemde strafgat tussen moord en doodslag ontstond met het vonnis in de strafzaak waarin het meisje Humeyra door een veel oudere afgewezen stalker na een achtervolging in de fietsenkelder van haar school met meerdere schoten werd vermoord. De rechtbank bestrafte de dader tot veertien jaar en TBS omdat zij oordeelde dat de voorbedachten rade – en daarmee moord – niet kon worden bewezen. De persrechter uitte zijn onvrede over de onmogelijkheid om in dit geval zwaarder te straffen en hekelde en passant de Hoge Raad omdat die jaren daarvoor de reikwijdte van de voorbedachten raad vergaand had ingeperkt. De persrechter gaf aan dat dan maar het strafmaximum voor doodslag diende te worden verhoogd. Mede vanwege de grote woede van de nabestaanden stelde het Openbaar Ministerie, dat had gerekwireerd tot twintig jaar en TBS voor moord, hoger beroep in. De Tweede Kamer blies direct volop mee met de zwaardere straffen-fanfare. Op 22 juni 2021 werd het wetsvoorstel dat de maximum gevangenisstraf op doodslag zou verhogen tot 25 jaar ingediend, terwijl nota bene diezelfde week op 26 juni 2021 het gerechtshof te Den Haag oordeelde dat in de zaak Humeyra wel degelijk sprake was van moord en een straf conform de eerdere eis van het OM diende te volgen.
Het lijkt zo nog wel mee te vallen met dat strafgat van de persrechter, maar schijn bedriegt. Het vermeende strafgat was namelijk in de hele behandeling van het wetsvoorstel het enige argument vóór het verhogen van het strafmaximum. Dit terwijl van andere strafzaken waarin dat probleem zou hebben gespeeld, niet was gebleken. De strafverhoging smaakte bitter, want juist met andere wetswijzigingen waren de gevangenisstraffen al intrinsiek verzwaard. Zo trad op 1 juli 2021 de Wet straffen en beschermen in werking die meebracht dat de voorwaardelijke invrijheidstelling bij langdurige gevangenisstraffen maximaal twee jaar werd, wat op een straf van vijftien jaar sowieso al drie jaar netto gevangenisstraf extra betekende. Diezelfde Wet straffen en beschermen beperkte vergaand de mogelijkheden tot resocialisatie bij de tenuitvoerlegging van die langdurige gevangenisstraffen, waardoor de gedetineerden per saldo veel langer en zwaarder tuchten. Het zou mijns inziens interessant zijn te onderzoeken hoe hoog de extra kosten zijn − niet alleen financieel, maar ook maatschappelijk − voor het langer en kaler ‘zitten’. Toch heeft de Eerste Kamer op 21 februari 2023 het wetsvoorstel uiteraard aangenomen. Het is wachten tot het moment waarop de zwaarder straffen-fanfare opnieuw door het land trekt, dit keer om het strafmaximum op moord te verhogen nu op doodslag immers 25 jaar staat en ook de verplichte tussentijdse toets van de levenslange gevangenisstraf na 25 jaar zich aandient. Het strafgat moet ook niet te klein worden, toch?
