U kwam halsoverkop terug toen de Nederlandse ambassade adviseerde alleen nog te blijven als dat dringend noodzakelijk was. Dit was kort voordat het Russische leger Oekraïne daadwerkelijk binnenviel. Weinigen hadden een escalatie als deze verwacht. Waaraan merkte u dat de spanning opliep?
De aantallen bij de grenzen liepen op. De diplomatieke gesprekken stokten. En daarnaast waren er de berichten van de Amerikanen dat er op korte termijn zou worden gebombardeerd waarna de tanks richting Kyiv zouden binnenkomen. Daarvan werd eerst gedacht dat dat opgeblazen oorlogsretoriek was, maar bleek helaas later dat ze het bij het rechte eind hadden. Toen ik op Schiphol aankwam zaterdagmorgen 12 februari ging het reisadvies op rood en stopte de KLM per direct met vliegen.
Met pijn in het hart liet u uw Oekraïense collega’s achter. Staat u nog in direct contact met hen?
Jazeker, dagelijks. De een werkt door, de ander is gevlucht. Als de courts niet in bezet gebied zijn gelegen, moeten de rechters doorwerken. Als dat niet kan, dan moeten ze naar een veilige plek in Oekraine gaan om daar online te werken. Maar dat lukt niet voor iedereen, en sommigen vluchten omdat het gewoonweg niet veilig is. En ze willen hun ouders en familie ook niet alleen laten gaan. Ze zijn allemaal geschokt en bezorgd.
Samen met Tamara Trotman (Rechters voor Rechters), Henk Naves (Raad voor de rechtspraak) en Marc Fierstra (Nederlandse Vereniging voor Rechtspraak) zet u zich in voor rechtspraakmedewerkers in Oekraïne. Op welke manier doet u dit?
Wij proberen rechtspraakmedewerkers uit Oekraïne die vragen of wij hen of hun familie kunnen opvangen te matchen met collega’s hier die bereid zijn hun huis open te stellen. Wij doen dat beroepsgroepgewijs, niet alleen omdat we helaas niet iedereen kunnen opvangen, maar omdat wij denken dat dit meer kans op succes biedt en comfortabeler is voor beide kanten. Als je raakvlakken hebt voel je meer op je gemak en heb je ervaringen om samen te delen.
Hoort u onder rechtspraakmedewerkers hier veel bereidheid om hun Oekraïense collega’s te helpen?
Ja, er zijn heel veel mensen die ruimte aanbieden. En daarnaast ook hulp op allerlei andere manieren. Niet iedereen kan zijn of haar huis openstellen, dat vraagt echt veel, maar je kunt ook denken aan het opvangen van collega’s als ze hier zijn, ze wegwijs maken in de omgeving, activiteiten organiseren of als buddy fungeren.
Tot kort voor de oorlog was u werkzaam in Kiev om door internationale samenwerking de rechtspraak, die op sommige punten van best ver moest komen, te verbeteren. Hoe kwetsbaar is het Oekraïense rechtssysteem in deze crisis?
Ze zijn vastbesloten om de onafhankelijke rechtspraak verder op te bouwen. Ze zien natuurlijk ook wat er gebeurt als die er niet is, en er geen rechtsstaat is die de burgers beschermt. Ze weigeren ook om in de bezette gebieden voor de Russen te werken. Dat wordt ze wel gevraagd. En laat ik heel duidelijk maken dat zij degenen waren die om onze steun in hun streven naar versterking van de rechtspraak hebben gevraagd. Die wens wordt alleen maar sterker.
Het Russische leger treft de Oekraïense rechtsstaat in het hart: zo’n dertig gerechtsgebouwen zijn inmiddels beschadigd of vernietigd. Wat zegt het over de rechters daar dat ze blijven doorwerken tot de muren om hen heen worden weggeblazen?
Wat ik zo bijzonder vind, is dat het ethos om onder alle omstandigheden door te gaan zo groot is. Rechters zeggen mij dat ze met hun jas onder hun toga naar de zitting gaan, zodat ze als dat nodig is zo snel mogelijk naar de schuilkelder kunnen. Er zijn mensen en er zijn zaken zeggen ze, dus gaan wij door.
Wat is het eerste wat u doet wanneer dit alles voorbij is?
Teruggaan naar mijn mensen.
Wat is uw drijfveer als jurist?
De rule of law. Als er geen onafhankelijke rechtspraak is in een land, dan is de burger vogelvrij.
Welk boek las u het laatst?
Grensland van Ruslandkenner Marc Jansen. Over de geschiedenis van Oekraïne. Die gedeeltelijk samenvalt met die van Rusland maar in vele opzichten heel anders is. Een land van de vroegere kozakken met een enorme vrijheidsdrang.
Wat is het hoogtepunt in uw juridische carrière?
In Kyiv met deze gerechten mogen werken.
Als u het voor het zeggen had…
Dan werd Oekraïne perspectief op toetreding tot de EU geboden. Ik heb ervaren dat het land de goede beweging aan het maken was en dat zal alleen maar worden versterkt door dit vliegwiel. Natuurlijk niet nu, maar wel in de toekomst. En onderschat niet wat er voor kansen ontstaan als deze absurde en nutteloze oorlog over is. Want die gaat over.
