De belangrijkste vraag waarop de sprekers een antwoord probeerden te vinden was: “Hoe kunnen we de gewone burger helpen om zijn conflicten in het civiele recht beter en sneller op te lossen?”
Maartje Romme heeft aan den lijve ondervonden dat dit vies kan tegenvallen. Na een mislukte verbouwing wilde ze de verantwoordelijk aannemer en de bouwadviseur aanpakken, maar daarbij liep ze permanent op tegen een muur van onwil bij de tegenpartij. En ondanks de bemoeienis van een rechtsbijstandsverzekeraar en twee advocaten kampt Maartje Romme nog steeds met losliggende tegels. “Het moeras van de rechtzoekende,” noemde ze deze worsteling.
Snel en goedkoop
Om de rechtzoekende burger de helpende hand te bieden, is de Rechtspraak begonnen met een reeks vormen van laagdrempelige rechtspraak, zoals de spreekuurrechter, de burenrechter, de overlegrechter en de regelrechter. Sommige van deze pilots zijn alweer gestopt. Wat ze met elkaar gemeen hebben is dat het gaat om snelle, goedkope, oplossingsgerichte en eenvoudige procedures. Het probleem is nu nog dat de tegenpartij niet kan worden gedwongen om mee te werken. Maar daar gaat verandering in komen door de Tijdelijke Experimentenwet Rechtspleging die is goedgekeurd door de Eerste Kamer maar nog niet van kracht is.
“Het grote voordeel van de regelrechter is dat beide partijen een oplossing willen,” zei Wetzels. Of het verplichtende karakter straks een heilzame werking zal hebben, daar is Wetzels nog niet zo zeker van. “Als het verplicht is, zetten mensen misschien eerder de hakken in het zand.” De regelrechters hebben in anderhalf jaar tijd 178 zaken afgehandeld.
Het Juridisch Loket
Conflictoplossing buiten de gebaande paden is al lange tijd de wens van minister Sander Dekker (Rechtsbescherming). Daarom pleit hij niet alleen voor laagdrempelige rechtspraak, maar wil hij ook meer aandacht voor de ‘nuldelijn’: mediation, het Juridisch Loket en andere laagdrempelig juridische hulpverleners. Hij noemde het merkwaardig dat je bij autoschade advies kunt inwinnen bij je verzekeraar, maar dat zo’n laagdrempelig advies niet voorhanden is bij huur-, arbeids- of burenconflicten. Volgens Dekker moet de rode draad zijn: “Hoe kunnen we zorgen dat het recht werkt voor mensen?”
Maar daar verzette de juriste in Ruth de Bock (advocaat-generaal bij de Hoge Raad) zich tegen. “Volgens mij moet de vraag zijn hoe de burger toegang krijgt tot de rechter,” meende De Bock. “Als de rechter schikt, dan doet hij dat altijd tegen de achtergrond van het recht.” Ze waarschuwde tegen te hoog gespannen verwachtingen over alternatieve manieren van conflictoplossing. Zo vroeg ze zich af of wat de regelrechter doet, zoveel anders is dan wat de kantonrechter doet. En ze zette kanttekeningen bij de effectiviteit van mediation in bepaalde gevallen. “Voor mediation heb je twee krachtige partijen nodig. Maar als een van de twee partijen niet weet wat zijn positie is, werkt mediation niet.” Eerder had voormalig advocaat Edo Groenewald (medeauteur van het boek Naar vernieuwing van de civiele rechtspleging) al betoogd dat hij de combinatie mediator-rechter niet ziet zitten. “De mediator heeft een vertrouwenspositie. Een rolwisseling naar de rechter die de knoop doorhakt, is daarom niet logisch.”
Niet ideaal
Iedereen was het er wel over eens dat de huidige praktijk van het burgerlijke procesrecht niet ideaal is. “Je kunt onderscheiden tussen drie niveaus,” zei rechter Rogier Hartendorp (rechtbank Den Haag). “Het beslechten van geschillen, het klein houden van geschillen en het voorkómen van geschillen.” Helaas gaat in het beslechten van geschillen de meeste energie zitten, constateerde Hartendorp, die ook bijzonder hoogleraar ‘maatschappelijke effectiviteit van de rechtspleging’ is aan de Universiteit Leiden. En als een conflict eenmaal een juridische procedure is geworden, dan komt ‘het moeras van de rechtzoekende’ steevast in zicht. Hartendorp: “Procedures leiden vaak tot nieuwe procedures.”
