Van allerlei kanten werd ik de laatste tijd geattendeerd op een blog van prof. Dr. Eddy Bauw. Hij spoort Griekenland aan de civiele rechtspraak te hervormen, want dat helpt om de economie te laten groeien. En Nederland is bij uitstek geschikt om daarbij te helpen omdat Nederland wereldwijd een topscorer is en bovendien bezig om de civiele rechtspraak ingrijpend te hervormen en te digitaliseren. Dit laatste moet in 2018 zijn beslag gekregen hebben. Nou zijn we met dit laatste wel bezig, maar of die mooie plannen allemaal gaan lukken, weten we natuurlijk nog niet. Er is in de rechtspraak ook bepaald geen consensus over of die doorlooptijdverkorting met 40% gaat lukken. Zie mijn eerdere blog daarover.
Maar toch. We weten wel dat een goed functionerende rechtspraak, die voldoende veiligheid en zekerheid biedt om toekomstplannen te maken, economische groei kan bevorderen. Er is ook een tamelijk wijd verbreid geloof dat digitalisering kan helpen om rechtspraak beter te laten functioneren. Hieronder een aantal dingen die we uit ervaring al wel weten, en die nuttig zijn voor iedereen die de Grieken wil gaan helpen. Hopelijk kunnen de Grieken met die ervaring ook zichzelf vooruit helpen.
Hoe is het eigenlijk met Griekenland?
De levensverwachting in Griekenland ligt volgens de Wereldbank boven de 80 jaar. Meer dan 97% van de bevolking kan lezen en schrijven. Deze statistieken zijn op zichzelf goed nieuws voor een land dat wil hervormen. Wat het voor Griekenland wel lastig maakt: al die eilanden. In 2012 waren er dan ook ongeveer 400 gerechten van 1e aanleg, en ook nog eens 155 kantongerechten. Het aantal rechters bedraagt ongeveer 2500, net zo veel als in Nederland. Dat betekent gemiddeld zes rechters per gerecht. Maar iets meer dan 50% van de Griekse huishoudens heeft toegang tot internet. Ook dat zou samen kunnen hangen met die eilanden.
Hoe zit het met het bestuur van de rechtspraak?
De rechtspraak wordt rechtstreeks bestuurd door het Ministerie van Justitie, Transparantie en Mensenrechten (MvJTM). Volgens de informatie op het Engelstalige deel van de website van het ministerie zit het als volgt. Er is een directoraat-generaal voor de gerechten en de rechters. Dat ressorteert onder het directoraat-generaal voor Justice Administration, en dat valt weer onder de secretaris-generaal.
E-government ressorteert onder het directoraat-generaal financiën, administratieve ondersteuning en e-government. Digitalisering zit dus in een andere zuil dan de rechtspraak. Dat betekent meestal dat digitalisering beperkt blijft tot administratieve aangelegenheden, en misschien wat kantoorautomatisering. Griekenland rapporteert aan de Commission for the Efficiency of Justice (CEPEJ) bij de Raad van Europa over de financiën onder meer het volgende. Er wordt € 442 mln. uitgegeven aan de gerechten. € 5 mln. van de uitgaven zijn IT-gerelateerd. Dat is iets meer dan 1%. Budgetten worden beheerd door het MvJTM, en de uitgaven worden gecontroleerd door een Rekenkamer. De Consultative Council of European Judges zegt hierover in Opinion 14 over digitalisering dat het soms nodig kan zijn de besturing van de rechtspraak aan te passen aan de behoeften van effectieve digitalisering.
Wat weten we over corruptie in Griekenland?
We lezen steeds in de krant dat Griekenland een heel corrupt land is. Hoe zit dat? Transparency International (TI) zet Griekenland in de Transparency Corruption Perception Index van 2014 op plaats 69 met een score 43 waarbij 100 de beste score is, samen met Bulgarije, Italië, Roemenië, Senegal, Brazilië en Swaziland. In 2001 stond Griekenland met een soortgelijke score nog op plaats 42. TI heeft in 2014 de corruptie in Griekenland geanalyseerd, en heeft voor de rechtspraak de volgende hervormingsadviezen:
- Laat het hoofd van de rechtspraak niet benoemen door de regering, maar door een onafhankelijke instantie.
- Beperk de functies die rechters nadat zij de rechtspraak verlaten kunnen uitoefenen.
- Zoek manieren om procedures te versnellen, zoals buitengerechtelijke geschilbeslechting en geef notarissen rechterlijke bevoegdheden.
TI stelt vast dat corruptie in Griekenland in het algemeen geaccepteerd is. Grote delen van het land opereren zonder enige controle. Instituties zijn gekoloniseerd door kartels van de elite, wat ook blijkt uit de eerste aanbeveling van TI. Het tweede punt wijst in dezelfde richting: rechters kunnen het rechtersambt exploiteren voor gewin naderhand. De instituties zelf zijn relatief zwak, en dat is dan weer minder goed nieuws voor hervormingspogingen. Er is in de civiele rechtspraak volgens de Rule of Law Index (ROLI) “relatief weinig” corruptie.
Wat weten we over doorlooptijden?
Niet veel. Volgens de Doing Business database is de doorlooptijd voor een gestandaardiseerde civiele zaak in eerste aanleg naar schatting 1400 kalenderdagen, bijna vier jaar. Volgens ROLI scoort Griekenland extreem laag op onnodige vertraging bij de afhandeling van civiele zaken, is er heel weinig effectieve tenuitvoerlegging, en zijn er weinig mogelijkheden voor alternatieve geschilbeslechting.
Griekenland rapporteert aan CEPEJ dat kwaliteit van de rechtspraak wordt gemeten aan de hand van de doorlooptijd van zaken en van zaken die worden afgesloten. Er wordt niet gekeken naar het aantal aanhangige zaken of naar het aantal binnenkomende zaken. Deze praktijk zien we in andere Europese landen ook wel. In 2012, het laatste jaar waarover aan CEPEJ is gerapporteerd, zien we dat de werkvoorraden zijn opgelopen met ongeveer 40%. Er zijn eind december 2012 dus 40% meer zaken dan op 1 januari 2012.
Over toegang valt nog minder te zeggen. Er is gesubsidieerde rechtsbijstand. CEPEJ rapporteert voor Griekenland geen cijfers van het nationaal inkomen, en dan wordt oordelen over het budget voor gesubsidieerde rechtshulp adequaat is heel moeilijk.
Wat weten we over de IT in de gerechten van Griekenland?
Kantoorautomatisering zoals tekstverwerking en email is voorhanden in minder dan de helft van de gerechten (bron: CEPEJ). Case management systemen en court management systemen ook in minder dan de helft. Financiële systemen en videoconferencing binnen de gerechten: minder dan 10% van alle gerechten. Digitale communicatie met de buitenwereld is er ook maar in minder dan 10% van de gerechten. Griekenland bevindt zich daarmee in de allerlaatste achterhoede in Europa. Ik vond op het Internet een artikel in The Guardian, geschreven door de secretaris-generaal van het MvJTM in 2014. Daar las ik dat er een uitvoerig e-justice action plan is. Het plan zelf vond ik niet, maar het staat vermeld in de Google-books weergave van een rapport van de staf van het International Monetary Fund. Volgens dat rapport moet er eind 2017 digitale toegang zijn in de meerderheid van de gerechten. Er werd in 2012 € 5 mln. uitgegeven aan IT. Dat is iets meer dan 1% van het totale budget van € 442 mln. Dat is heel erg weinig, en je kunt er zeker geen e-justice action plan van betalen.
Wat zou je eerst doen?
1 Neem een case management systeem. Zorg dat je een goed werkend case management systeem (CMS) krijgt dat werkt in alle gerechten. Dan kun je gaan meten hoe het met de doorlooptijden gesteld is. Uit mijn eigen onderzoek blijkt dat in landen met een CMS de doorlooptijd de helft is van die in van landen zonder CMS. Dat kan allerlei oorzaken hebben, maar een CMS is altijd beter dan geen CMS. Meten is weten, en dat kan leiden tot een betere procesbeheersing. Dan lopen de werkvoorraden misschien niet meer zo op. Voor zo’n CMS is wel een investering nodig. Hopelijk is daar in het e-justice action plan aan gedacht.
2 Word transparanter. Aannemelijk is ook dat de toenemende transparantie als gevolg van de snelheid van informatie een tegenkracht vormt tegen de kolonisatie van instituties die Transparency signaleert.
3 Leer Engels. Ik verwacht niet dat Eddy Bauw wil dat Nederlandse rechters Grieks gaan leren. Mijn ultieme eerste advies aan landen die willen gaan digitaliseren is daarom altijd: leer Engels, dan kun je leren van andere landen die dezelfde problemen hebben en die oplossingen hebben gevonden. Dit blog komt ook nog in het Engels op mijn Technology for Justice blog.
