Strafrechtadvocaten. De ene keer worden ze toegejuicht omdat ze een onschuldige hebben bevrijd van onrechtmatige opsluiting, de andere keer worden ze gehaat wanneer ze zware crimineel verdedigen. Welke het ook is: je kunt ze niet wegdenken. Het belang van de advocaat is ontzettend groot in een strafproces, of iemand nu rijk is of arm, intelligent of zwakbegaafd. Onlangs had ik college van Mr. Stijn Franken en hij haalde een uitspraak van de Amerikaanse Supreme Court aan, waarin prachtig is geformuleerd waarom die advocaat in een strafproces nu precies zo hard nodig is. Laat ik jullie eerst even meenemen in de zaak die hieraan voorafging: de Scottsboro boys-zaak.
De Scottsboro boys-zaak
In het begin van de vorige eeuw was er veel werkloosheid in Amerika. Om werk te zoeken gingen twee groepen jongens – zonder een kaartje te kopen – met de trein van Tennessee naar Alabama. Eén groep bestond uit blanke jongens, de andere uit zwarte jongens (leeftijden: tussen 12 en 19 jaar). In de trein raakten de groepen in gevecht. De autoriteiten werden opgetrommeld en bij het volgende station stonden de lokale sheriff en een menigte de trein op te wachten, klaar om de groep zwarte jongens te arresteren (de blanke jongens werd niets verweten). Daarbij kwamen er nog twee vrouwen de trein uit en verklaarden dat ze door de zwarte jongens verkracht waren. Op verkrachting van een blanke vrouw door een zwarte man stond destijds in Alabama de doodstraf. De jongens werden gearresteerd en binnen twee weken waren ze allemaal, op één na, ter dood veroordeeld. Men wist niet of een 12-jarige de doodstraf kon krijgen, dus deze jongen kreeg ‘slechts’ levenslang.
De zaken werden opgepakt op nationaal niveau en meermaals deden hogere gerechten, waaronder de Supreme Court, uitspraak. In 1932 kwam de zaak van één van de jongens, Powell, voor de Supreme Court (USSC Powell v. Alabama). In die uitspraak heeft de USSC toegelicht waarom iedereen recht heeft op bijstand door een advocaat in het strafproces en ik heb tot nu toe nog geen betere uitleg gehoord:
“Even the intelligent and educated layman has small and sometimes no skill in the science of law. If charged with crime, he is incapable, generally, of determining for himself whether the indictment is good or bad. He is unfamiliar with the rules of evidence. Left without the aid of counsel, he may be put on trial without a proper charge, and convicted upon incompetent evidence, or evidence irrelevant to the issue or otherwise inadmissible. He lacks both the skill and knowledge adequately to prepare his defense, even though he have a perfect one. He requires the guiding hand of counsel at every step in the proceedings against him. Without it, though he be not guilty, he faces the danger of conviction because he does not know how to establish his innocence. If that be true of men of intelligence, how much more true is it of the ignorant and illiterate, or those of feeble intellect.”
Een parafrase van deze passage in het Nederlands: zelfs een intelligente, hoogopgeleide burger heeft weinig tot geen kennis van het recht en kan zichzelf dus niet goed verdedigen, waardoor hij, zelfs als hij een perfecte verdediging zou hebben, deze niet adequaat zou kunnen gebruiken. Hij heeft bijstand van een advocaat nodig om te voorkomen dat hij, zelfs als hij onschuldig is, het gevaar loopt te worden veroordeeld omdat hij zijn eigen onschuld niet kan aantonen in een proces. Als dat zo is voor intelligente en hoogopgeleide burgers, geldt het des te meer voor de onkundigen, ongeletterden en zwakzinnigen.
Recht voor iedereen
Zoals ik zei vind ik dat in deze zaak uit 1932 prachtig beschreven werd waarom die strafrechtadvocaat nu zo ontzettend belangrijk is. Ik kan me alleen maar aansluiten bij het standpunt dat iedereen die wordt vervolgd recht heeft of zou moeten hebben op bijstand door een advocaat. Het is namelijk beter om 100 schuldigen te laten lopen, dan om één onschuldige onterecht op te sluiten. Het recht op een advocaat en het belang van bijstand in een strafproces zijn van onschatbare waarde: voor de onschuldige omdat hij anders het gevaar loopt onterecht te worden veroordeeld, maar zeker ook voor de schuldige om zijn rechten, met name het recht op een eerlijk proces, te kunnen waarborgen.
Een grimmig einde van de zaak
Om nog even terug te komen op de Scottsboro boys: zo mooi als de uitleg waarom iedereen in het strafproces recht heeft op bijstand door een advocaat is, zo grimmig is het einde van hun verhalen. Het verhaal van de verkrachting was door de vrouwen verzonnen, zo bleek later. Iedereen wist eigenlijk wel dat de jongens onschuldig waren. Acht van de negen jongens zaten echter toch jarenlang op ‘death row’ (de grote invloed van de Klu Klux Klan destijds speelde hierin ook een rol) en meermaals werd vlak voor hun executie toch weer uitstel verleend omdat er een nieuwe rechtszaak was aangespannen. Eén overleed op death row aan een ziekte. Eén (Powell) werd neergeschoten en liep blijvend hersenletsel op. De jongen die het langst in de gevangenis zat, heeft bijna 20 jaar van zijn leven in de gevangenis doorgebracht. Eén van hen ontsnapte. Toen hij tegen het einde van de vorige eeuw werd ontdekt, werd hem meteen gratie verleend. Kortom: een mooie argumentatie betreffende het belang van rechtsbijstand in het strafproces en uiteindelijke gratie als kleine lichtpuntjes in een verder ernstige, grimmige zaak.
