Waarom kunnen computers binnen tien jaar nog geen rechtspreken? Wat zijn de grootste belemmeringen?
De belangrijkste reden is het gebrek aan de ‘menselijke maat’ in de machine. De toeslagenaffaire heeft laten zien dat er mensen van vlees en bloed opstaan wanneer er zaken misgaan. Een machine zou dat nooit hebben kunnen doen.
En met de wens van de Werkgroep reflectie toeslagenaffaire rechtbanken om als rechters meer maatwerk te gaan leveren met specifiek op een zaak toegespitste motiveringen, lijkt de kans op een rechtsprekende computer verkeken. Dit soort maatwerk is niet te programmeren, want het is niet te voorspellen en te veel aan verandering onderhevig.
Een ander punt is dat op dit moment een computersysteem slechts kan worden gevoed met een handvol (zo’n 4 procent) ongestructureerde uitspraken. Datgene wat uit een dergelijk systeem komt kan dan niet van topkwaliteit zijn: garbage in, garbage out. Maar ook als over tien jaar het programma Meer en verantwoord publiceren van de Rechtspraak is afgerond en meer goed gestructureerde uitspraken worden gepubliceerd, dan kan de computer wellicht een waardevolle juridische assistent zijn; maar het werk overnemen…
De titel van uw artikel is weinig hoopgevend: computers zullen nooit rechtspreken. Nooit? Wat is dan wel het maximaal haalbare?
Er is al veel haalbaar, maar er moet ook nog veel gebeuren. Ik zie wel een systeem voor me dat op basis van input van gegevens over een casus een suggestie voor een uitspraak kan doen en daarover ook tekst en uitleg geeft. Zo’n uitspraak zal evenwel altijd door rechter(s) moeten worden beoordeeld.
Moeten we het eigenlijk wel willen, rechtsprekende computers? Wat winnen we daarmee?
We moeten het niet willen. Maar computers die assisteren bij het rechtspreken kunnen leiden tot tijdige rechtspraak, rechtseenheid en rechtsgelijkheid. Het concipiëren van een uitspraak gaat sneller en efficiënter. De rechter heeft dan meer tijd om zich te buigen over de merites van een zaak, zodat hij of zij uiteindelijk een menselijker en rechtvaardiger oordeel kan vellen.
Als u het voor het zeggen had…
Dan zou ik de automatisering en de informatievoorziening van de belangrijkste rechtsprekende instanties – Hoge Raad, Raad van State en de gerechten die vallen onder de Raad voor de rechtspraak – centraal organiseren. Dat is nu niet het geval en dat is niet efficiënt. Bij centralisatie komt er meer eenheid in de informatievoorziening, waardoor computers de rechters uiteindelijk beter kunnen ondersteunen. De rechterlijke macht zal daardoor ook transparanter en beter controleerbaar worden.
Wat is niet over u bekend wat wel interessant is?
Samen met de onlangs veel te jong overleden Peter Piepers (mijn werkmaatje en tijdens zijn leven innovatiemanager bij Van Doorne) heb ik jarenlang getrokken en geduwd aan open access en we hebben daarvoor het platform OpenRecht opgericht. Ik hoop dat – mede ter nagedachtenis aan Peter – open access voet aan de grond zal krijgen in de juridische gemeenschap. Met publiek geld tot stand gekomen artikelen en annotaties, geschreven door wetenschappers, rechters en overheidsjuristen, zullen dan altijd onmiddellijk vrij beschikbaar komen. Om een bizar voorbeeld te noemen: in maart 2021 verscheen een special van het Nederlands Tijdschrift voor Bestuursrecht over de toeslagenaffaire, die werd geschreven door met publiek geld betaalde mensen. Deze teksten staan nu nog steeds achter een betaalmuur, op een enkel artikel na. Dat moet echt anders.
Wie of wat is uw bron van inspiratie?
Het leven zelf, waarbij ik me realiseer hoeveel geluk ik heb als ik dagelijks om me heen kijk.
Welk boek las u het laatst?
Dat was ‘t Hooge Nest van Roxane van Iperen over twee joodse zussen die tijdens de Tweede Wereldoorlog in het verzet actief waren. Ik ben eind vorig jaar naar Auschwitz geweest en dat maakte veel indruk. Toen ik daarna dit boek las kwam het als een mokerslag binnen. Bij elk verhaal wist ik wat de hoofdpersonen te wachten stond. Het is een afschuwelijk hoofdstuk uit onze geschiedenis dat verteld moet blijven worden.
Wat staat er bovenaan op uw bucketlist?
De marathon van Tromsö, Noorwegen. Na New York en de Berenmarathon van Terschelling nog één keer 42 kilometer en 195 meter afzien, maar dan wel ruim boven de poolcirkel en midden in de nacht, die dan gelukkig toch ook weer dag is omdat deze marathon in juni wordt gelopen.
Met welke beroemdheid zou u in een gevangeniscel wil doorbrengen?
Ik ben een enorme muziek liefhebber. Ik kies voor Nick Cave die dan hopelijk wel zijn piano mag meenemen om zijn prachtige muziek in de cel te laten klinken. Cave is geen vrolijke man, dus veel lol zullen we niet hebben, maar het zal wel intens zijn.
Lees hier het artikel Computers zullen nooit rechtspreken!
Benieuwd naar de studententijd van Leo van der Wees? Kijk hier.
