Hoe kunnen gerechten de toegang tot het recht kunnen verbeteren met vormen van IT? Toegang tot juridische informatie is het tweede onderwerp van mijn dissertatie. In het eerste deel (zie mijn vorige blog) was een conclusie dat informatie waarmee paritjen een groter deel van hun geschil zelf op kunnen lossen de doorlooptijden van zaken kan verkorten. Daarom gaat het volgende deel over toegang tot dat soort informatie. Toegang tot informatie kan bovendien de eerlijkheid in de rechtspleging vergroten: door mensen, wanneer ze problemen hebben met een potentieel juridische oplossing, te voorzien van informatie die ze helpt om adequater op te treden. Het internet kan een kanaal voor juridische informatie zijn, maar de meeste rechtspraakorganisaties hebben nog maar weinig ervaring met het verstrekken van zulke informatie aan het publiek.
Wie informatie wil verschaffen moet bijvoorbeeld weten welke informatiebehoeften mensen met serieuze problemen hebben. De Geschilbeslechtingsdelta 2003, een onderzoek van het WODC, is daarvoor een mooie bron. Wat mensen willen weten hangt vooral samen met de aard van hun problemen. Ze willen weten hoe ze hun probleem kunnen oplossen, en pas in tweede instantie welke regels en regelingen hun daarbij kunnen helpen of wat in hun geval de rechten en verplichtingen zijn. De mensen lossen de meeste van hun problemen zelf op, soms met behulp van informatie van elders, soms met advies of bijstand. Die hulp wordt geboden door verschillende organisaties, maar vooral gespecialiseerde organisaties (voor consumenten, huiseigenaren) en verstrekkers van rechtshulp en alternatieve geschilenbeslechting.
Het valt niet mee de juiste informatie tte presenteren in een vorm die bruikbaar is. Onderzoek naar een aantal web sites met informatie over hoe te handelen bij echtscheiding wijst uit dat de taal vaak te moeilijk is en dat de web sites niet handig ingericht zijn. Mijn favoriet is Advicenow.org, dat wordt gemaakt door een samenwerkingsverband van juridische adviesorganisatie in Engeland.
Qua inhoud lopen er twee rode draden door dit thema: (1) geschillen bij de rechter weg houden en de gang naar de rechter te voorkomen, en (2) geschillen voor de rechter brengen.
Lieve Lita, of informatie om de gang naar de rechter te voorkomen
Partijen in een geschil kunnen, met vuistregels over hoe de rechter oordeelt die ze op het internet kunnen vinden, hun geschillen makkelijker regelen en ze zo bij de rechter weghouden. Dit was de stelling van Richard Susskinds in the Future of Law, waarin hij meer dan tien jaar geleden een visie ontwikkelde op recht in IT. Dit soort informatie kan het regelen van geschillen “in de schaduw van het recht” bevorderen. De meeste van dit soort geschilbeslechting wordt gedaan met de steun van juridische of gespecialiseerde organisaties. Informatie over de manier waarop rechters in het algemeen bepaalde problemen benaderen kan informele oplossing van deze geschillen helpen. Die informatie, en het beleid in de vorm van richtlijnen of orientatiepunten, of zelfs beslissingondersteunende systemen moeten dus openbaar toegankelijk zijn.
Mevrouw Jansen wil naar de rechter: informatie om geschillen voor de rechter te brengen
Moet een geschil toch voor de rechter komen, dan kan informatie de achterstand van “one-shotters”, mensen die maar een enkele keer procederen, tot op zekere hoogte compenseren. Mevrouw Jansen heeft meer kans op een eerlijke beslissing als ze van te voren weet wat ze moet doen en hoe het toegaat, en dat geldt voor meneer Jansen natuurlijk ook. Toegang tot informatie voor individuele procespartijen zonder procesvertegenwoordiging kan hun kans op een eerlijke beslissing vergroten. Pas in deze fase hebben partijen behoefte aan informatie over het brengen van een zaak voor de rechter. Die informatie moet voor de ontvanger begrijpelijk en eenvoudig toegankelijk zijn. Het gebruik van verschillende informatiekanalen naast elkaar, zoals een brief die verwijst naar informatie op een website, kan aan die informatiebehoefte tegemoetkomen.
Alleen informatie verstrekken is één ding, maar daarnaast gaan meer interactieve vormen van netwerktechnologie in toenemende mate toegang tot de rechter bieden. De voorlopers in Europa zijn bezig met het ontwikkelen van manieren om dat te doen. Engeland heeft on line toegang voor geldvorderingen (Money Claim On Line) en voor het terugnemen van onderpanden (Possession Claim On Line). Oostenrijk heeft berichtenverkeer met de advocatuur ontwikkeld, en dat verkeer wordt nu stap voor stap opengesteld voor nieuwe groepen gebruikers (BRZ-Portal – Elektronischer Rechtsverkehr (ERV)). Volledig electronisch case management en electronische dossiers zijn daar niet per se onmiddellijk voor nodig. Stap voor stap ontwikkelen blijkt veel succesvoller dan het volledig digitaliseren van rechterlijke procedures. Effectieve informatieverschaffing en het ontwikkelen van die toegang vergen een centrale voorziening en een proactieve, vraag-gestuurde opstelling. Dat zal dus vaak bestuurshervorming betekenen want de bestuursvorm van de rechtspraak is daar niet altijd goed voor ingericht.
Judge Judy, ofwel vertrouwen in de rechter
Tenslotte blijkt uit onderzoek dat mensen vaak niks te maken willen hebben met rechtspraak omdat ze die niet vertrouwen. Ze denken dat wij allemaal Judge Judy’s zijn die de justitiabele uitschelden, of dat we alleen maar straf uitdelen. De rechtspraak kan op dit terrein actief de toegang tot het recht verbeteren door te zorgen voor juiste informatie over de processen. Het vertrouwen in de rechter wordt een urgenter probleem wanneer gebruikers van gerechten klagen over corruptie. Daarom gaat het volgende deel van mijn onderzoek over corruptie, en over de vraag hoe IT kan bijdragen om die te verminderen. Dat komt in het volgende blog.