Mr. van de week is prof. dr. Jan Michiel Otto, hoogleraar Recht en bestuur in ontwikkelingslanden, aan de Universiteit van Leiden. Dinsdag 22 en woensdag 23 juni vond daar een internationale conferentie plaats over de rol van de sharia in nationale rechtssystemen in de moslimwereld. Minister Hirsch Ballin ontving uit de handen van Otto het boek Sharia incorporated: A Comparative Overview of the Legal Systems of Twelve Muslim Countries in Past and Present. Aan dit boek is gewerkt door een internationaal team van wetenschappers, en de resultaten zijn opmerkelijk te noemen.
Persoonlijk denken wij denken bij sharia aan steniging en handafhakking. Is die associatie juist?
U denkt aan het klassieke godsdienstige recht van de islam. De vraag is dan of dat recht nog betekenis heeft in de nationale rechtssystemen van vandaag. Het strafrecht van Egypte, het grootste en juridisch belangrijkste land in de Arabische wereld kent die straffen niet. Toch zegt de Egyptische grondwet dat wetgeving gebaseerd moet zijn op de beginselen van de sharia. Sharia volgens de nationale Egyptische interpretatie houdt dus kennelijk geen steniging en handafhakking in. Ook Marokko doet niet aan die straffen. Turkije heeft de sharia zelfs totaal afgeschaft in de jaren ’20. Marokko en Turkije zijn onze grote immigratielanden: wie denkt dat de wet in die landen voorschrijft dat handen worden afgehakt, zit er dus naast. Het strafrecht van Iran en Pakistan kent die straffen wel (sinds 1979), evenals Soedan (sinds 1984) en twaalf staten in Noord-Nigeria (sinds 2000). En in Saoedi-Arabië is het er al eeuwenlang geweest. Toch is in Nigeria en Pakistan sindsdien gelukkig nog nooit iemand gestenigd op bevel van een sharia-rechtbank. In Soedan en Saoedi-Arabië lijkt het nu ook niet meer voor te komen terwijl juist dat laatste land de klassieke sharia als zijn nationale recht zegt te beschouwen. Er geldt dus kennelijk geen vaste, onveranderlijke sharia in de moslimwereld.
Is er iets dat wij kunnen leren van de sharia?
Alle godsdiensten en levensbeschouwingen bevatten leerzame en inspirerende elementen, naast discriminerende en achterhaalde tendensen. Welke interpretatie van de sharia wilt u lezen? Ik ben gecharmeerd van het werk van Abdullahi An-Na’im, een Soedanese mensenrechtenactivist, en van Khaled Abu el-Fadl, een Koeweitse islamwetenschapper. Ik vind de Pakistaanse rechters die de rule of law beschermen tegen de militaire dictatuur met een beroep op de sharia ook interessant. In Maleisië strijden de Sisters in Islam voor meer vrouwenrechten in naam van de sharia. Dat is allemaal terug te voeren op de opvatting dat het bij sharia gaat om rechtvaardigheid.
In Sharia incorporated vergelijkt u de nationale rechtssystemen van twaalf moslimlanden. Wat denkt u daaruit te leren?
In hoeverre het vermoeden van veel westerlingen juist is dat het sinds 1979 in de moslimwereld lijnrecht bergafwaarts is gegaan met democratie, mensenrechten, de positie van vrouwen en minderheden, en met de humane rechtspraak. Sharia incorporated laat zien dat die rechte lijn er niet is. Er is een zeer divers beeld dat kort samengevat neerkomt op: twee stappen vooruit, een achteruit.
Deze maand werd een bijeenkomst in Amsterdam met hetzelfde thema verstoord door extreemrechtse activisten. Bent u daar over het algemeen niet bang voor?
Ik ben bang dat zulke activisten precies het tegenovergestelde bereiken van wat ze hopen, namelijk versterking van het puriteinse deel van de moslimwereld. Agressie tegen islam of moslims drijft velen van hen toe naar een enkelvoudige identiteit die er niet eerder was.
Wie is in uw juridisch bestaan uw bron van inspiratie?
De hardwerkende, vaak arme inwoner van een ontwikkelingsland. Biedt het recht haar of hem een weg om aangedaan onrecht weg te nemen, of te verzachten? Hoe kun je rechtssystemen op dat punt verbeteren? Prof. Cornelis van Vollenhoven probeerde dat een eeuw geleden ook, op indrukwekkende wijze.
Welk wetsartikel vindt u het mooist?
Artikel 27 van de Zuid-Afrikaanse grondwet over ‘the right of access to health services’. Hiermee kon de rechter de overheid dwingen tot een actievere bestrijding van aids.
Welk wetsartikel het slechtst?
Het artikel van de provinciale verordening van Aceh van september 2009, dat overspel met stenigingsstraf bedreigt. Dit strijdt met het nationale recht en een lange rechtstraditie in Indonesië. De gouverneur van Aceh heeft die verordening dan ook terecht niet ondertekend.
Wat is het hoogtepunt uit uw juridische carrière?
Dat in 1990 het hoofd van de dienst Bouw en Woningtoezicht van de gemeente Bandung mij vroeg de Bouwverordening van Bandung uit de jaren ’30 te helpen herschrijven.
Welke juridische website raadpleegt u vaak?
Hukum-online, een uitstekende Indonesische website over actuele rechtsontwikkelingen.
Welk boek las u het laatst?
The Idea of Justice van Amartya Sen.
Met wie zou u een gevangeniscel willen delen?
Met Osama bin-Laden om meer over zijn drijfveren te horen; ik hoop wel dat hij toch nog ooit in een cel terechtkomt.
Weet u een goede Mr. van de Week? Mail ons: office@mr-magazine.nl
