De NOvA richt zich in zijn adviesbrief op twee maatregelen die impact hebben op het recht op rechtsbijstand van gedetineerden in de Extra Beveiligde Inrichting (EBI) en op de Afdelingen Intensief Toezicht (AIT). Het voorstel tot wetswijziging van de Penitentiaire beginselenwet (Pbw) introduceert visueel toezicht op gesprekken tussen advocaten en cliënten in de EBI en op de AIT, evenals een nieuw maximum van twee rechtsbijstandverleners voor gedetineerden in die regimes.
“Deze maatregelen kennen een generiek karakter, hetgeen betekent dat zij standaard zullen gelden”, schrijft de NOvA in de onlangs gepubliceerde adviesbrief. “De NOvA meent dat de maatregelen een zeer vergaande inbreuk vormen op de vrije advocaatkeuze en het vrij en vertrouwelijk verkeer tussen advocaat en cliënt en dat generieke toepassing daarvan een onevenredig is.”
Intrekking
De genoemde maatregelen maken deel uit van een groter pakket aan voorgestelde wijzigingen in de Pbw. Die wijzigingen konden vorig jaar op een meerderheid rekenen in de Tweede Kamer. Dat ondanks forse kritiek vanuit onder meer de Raad van State, die in 2023 adviseerde het wetsvoorstel niet in te dienen. Ook de NOvA was kort daarna al uitermate kritisch en beoordeelde de voorgenomen wijzigingen zelfs als ongrondwettelijk.
De twee maatregelen waarover de NOvA zich het meest zorgen maakt, maakten geen deel uit van het originele voorstel tot wetswijziging van de Pbw. Ze kwamen tot stand middels amendementen, waarover voormalig minister van Rechtsbescherming Franc Weerwind zich ook negatief uitliet. Die dreigde in mei 2024 zelfs het gehele wetsvoorstel in te trekken als de amendementen niet zouden worden verworpen. Die kans kreeg Weerwind echter niet: het nieuwe kabinet werd geïnstalleerd voordat hij boter bij de vis kon leveren, en de Tweede Kamer stemde alsnog voor de voorgestelde wijzigingen, inclusief de amendementen.
Eerste Kamer
De nieuwe Pbw ligt momenteel dan ook in de Eerste Kamer, waar de Vaste Kamercommissie voor Justitie en Veiligheid het voorstel tot wetswijziging behandelt. Hoewel de kritiek van de NOvA op de nieuwe Pbw dus niet nieuw is, is de ontvanger dat wel: “De NOvA meent dat deze kritische geluiden, evenals die van de Afdeling advisering van Raad van State, niet terzijde mogen worden geschoven wanneer het gaat om het bewaken van fundamentele rechten. Voor generieke maatregelen die het recht op rechtsbijstand beperken is geen ruimte. Daarom adviseert de NOvA de leden van de commissie voor Justitie en Veiligheid om het wetsvoorstel in zijn huidige vorm niet aan te nemen en hierover het debat met de staatssecretaris te voeren. Antwoorden op activiteiten die de rechtsstaat ondermijnen dienen rechtsstatelijk te blijven en niet verder te gaan dan noodzakelijk.”
De Vaste Kamercommissie vergadert op 27 mei om 16.45 uur over de voorgestelde wijzigingen in de Pbw. De vergadering is online te volgen via livestreaming.
