Joyce Schot kreeg een Meijers-beurs om promotieonderzoek te doen naar de invloed van slachtofferverklaringen op rechters en vonnissen. Ze wil de vraag beantwoorden of slachtofferverklaringen invloed kunnen hebben op beslissingen over schuld en straf, en zo ja, hoe en in welke mate. Schot is als docent verbonden aan de afdeling Criminologie van de Faculteit der Rechtsgeleerdheid van de Universiteit Leiden. Ze zal haar onderzoek in februari 2025 beginnen.
Bewustwording
Schot combineert in haar studie drie verschillende onderzoeksmethoden. Ze zal rechters interviewen, strafdossiers bestuderen en experimenten in de praktijk uitvoeren. Ze verwacht dat de inzichten die haar studie opleveren bij kunnen dragen aan de kwaliteit en bewustwording van mogelijk onbedoelde effecten. Het zou namelijk onwenselijk zijn wanneer beslissingen over straf en schuld afhangen van wat het slachtoffer daarover te zeggen heeft. Ook wil zij de inzichten delen met juridische wetenschappers en tijdens workshops voor officieren van justitie en rechters.
Invloed
Schot liep tijdens haar studie al een onderzoeksstage bij het Nederlands Studiecentrum Criminaliteit en Rechtshandhaving (NSCR), waarna zij voor haar afstudeerscriptie de invloed die het spreekrecht had op het emotionele herstel van slachtoffers beschreef.
Geleidelijk kwam bij Schot ook de kant van de rechter en de verdachte in beeld, zo vertelt ze in een interview op de website van de Universiteit Leiden. “Het riep bij mij de vraag op: wat zou het met je doen als rechter, als je dit soort heel emotionele verklaringen hoort? Daar bleef ik nieuwsgierig naar. We wisten wel wat de gevolgen van het spreekrecht zijn voor het slachtoffer, maar nog vrij weinig van de invloed op de rechtspraak.”
Zij ziet graag dat de resultaten van haar aanstaande onderzoek onderdeel worden van opleidingen tot rechter, of aan de orde komen in bijscholingscursussen. Ook valt te denken aan een ander beleid of een wetswijziging: “Bijvoorbeeld om het moment van het spreekrecht te veranderen’, zegt Schot. “Misschien kan het spreekrecht pas worden uitgeoefend, als de schuld is vastgesteld.”
Gevolgen
De introductie van het spreekrecht betekende dat slachtoffers een stem in de strafrechtelijke procedure kregen. Uit onderzoek was gebleken dat zij gezien en gehoord wilden worden door de rechter. Het spreekrecht voorzag in deze behoeften. “Heel goed natuurlijk”, aldus Schot in het interview. “Maar nauwelijks was onderzocht wat de gevolgen zouden kunnen zijn voor het strafproces en rechterlijke beslissingen. Alleen in Amerika was daar onderzoek naar gedaan.”
Verwijzen
Psycholoog Nieke Elbers aan de Vrije Universiteit in Amsterdam was betrokken bij ander onderzoek dat het NSCR uitvoerde naar het spreekrecht, en de rol van de slachtofferadvocaat daarin. Mr. bracht daar een artikel over.
Naar de invloed van het spreekrecht op het oordeel van de Nederlandse rechter, en de oplegging van straffen is ook volgens Elbers nog weinig onderzoek gedaan. Hoewel ze uit eigen onderzoek wel een conclusie kon trekken: “Rechters verwijzen vaak naar de slachtofferverklaring in hun uitspraak. Maar uit ons onderzoek kwam naar voren dat dit geen significant effect heeft op een eventuele veroordeling van de verdachte, of de mogelijke uitkering van een vergoeding.”
