‘Speciale militaire operatie’
Marioepol, Boetsja en Kiev. Ooit aantrekkelijke toeristische trekpleisters in Oost-Europa, hedendaags toneel van strijd door de oorlogszucht van één man: Vladimir Poetin. Door middel van zijn “speciale militaire operatie” (lees: oorlog) wil de Russische president Poetin onder meer de regering in Kiev vervangen en de Oekraïense strijdkrachten neutraliseren. Poetin ambieert een pro-Russische regeringswisseling in Kiev. Oekraïne heeft immers – zoals volgens hem de geschiedenis aantoont – altijd deel uitgemaakt van Sovjet-Unie. Deze “speciale militaire operatie” gebeurt niet zonder slag of stoot. De Oekraïense soldaten (en burgers) zijn strijdlustig en geven hun gebieden niet zomaar op. Geschat wordt dat er aan Oekraïense zijde ruim tienduizend gewonden zijn en ruim drieduizend doden. De beelden uit onder meer Boetsja liegen er niet om.
Een oorlogsmisdadiger?
Biden – en andere wereldleiders – hebben meermalen het handelen van Rusland en president Poetin veroordeeld. Biden noemt zijn collega-president zo onder meer “een slager” en een “oorlogsmisdadiger”. Het moge duidelijk zijn dat dit heel stevige woorden zijn. Het Kremlin nam deze woorden dan ook niet in dank af en riep Biden op om zich te beheersen. De Russische autoriteiten deelde ook mede dat dergelijke insinuaties van wereldleiders de kansen goede op bilaterale relaties tussen Rusland en de VS verkleinen.
Ook Oekraïne beschuldigt Rusland van het plegen van oorlogsmisdaden. Zij refereren hierbij naar de aanval op het ziekenhuis in Marioepol.
Tussen een wereldleider een oorlogsmisdadiger noemen en hem daadwerkelijk veroordeeld hiervoor krijgen; daar zit een wereld van verschil in. Het internationaal recht verschaft deze mogelijkheid wel maar deze weg is lang en steil.
De internationaalrechtelijke juridische implicaties
In maart 2022 heeft het Internationaal Strafhof in Den Haag aangekondigd een onderzoek te starten naar oorlogsmisdaden gepleegd in Oekraïne op haar burgers door de Russische instanties. Na afronding van het onderzoek zou het – in theorie – mogelijk zijn om Rusland (lees: Poetin en verantwoordelijke generaals) te slepen voor het Internationaal Strafhof. In theorie, wil ik herhalen. Er zijn namelijk veel obstakels om deze theorie te praktiseren.
Jurisdictie
Allereerst is het nodig dat Rusland de jurisdictie van het Internationaal Strafhof erkent. Dit is hedendaags niet het geval. Poetin – en de andere verdachten – zouden in ieder geval moeten worden gearresteerd op grondgebied van een staat die de jurisdictie van het Hof erkent. Indien de aanklager van het Strafhof tot de conclusie komt dat Poetin en mogelijke medeverdachten zich hebben schuldig gemaakt aan oorlogsmisdaden, dan zou hij een internationaal arrestatiebevel kunnen inzetten. Zodra Poetin en medeverdachten dan een stap op het grondgebied doen van een staat die het Hof erkent, dan zou hij gearresteerd kunnen worden. Zou. Want het is nog maar de vraag of dat zal gebeuren nu internationaal recht sterk samenhangt met geopolitieke betrekkingen.
Oekraïne is – net zoals Rusland – geen partij bij het Statuut van Rome inzake het Internationaal Strafhof. Echter, door ondertekening van art. 12 lid 3 van het Statuut heeft Oekraïne toch de jurisdictie van het Hof erkent, ondanks dat zij geen partij is bij het Statuut.
Bewijs en tijd
Een ander mogelijk probleem is er een van bewijsrechtelijk aard. Het is namelijk extreem lastig om bewijs materiaal te verzamelen om deze veilig te stellen. Net zoals elke andere rechtszaak, is het belangrijk dat er sterk bewijs op tafel ligt om een verdachte te veroordelen. In oorlogssituaties is het vaak moeilijk om dergelijk bewijs te verzamelen. Omdat het verzamelen van bewijs zo een langdurig proces is, zal het ook waarschijnlijk heel lang duren (maanden of jaren) voordat er daadwerkelijk een arrestatiebevel voor Poetin wordt uitgevaardigd.
Conclusie
Het moge duidelijk zijn dat het voor het gerecht slepen van de Russische oorlogsmisdadigers mogelijk een lang en complex proces zal zijn. Vele experts, waaronder internationaal strafrechtadvocaat Geert-Jan Knoops, zien niet gauw gebeuren dat Poetin daadwerkelijk voor het Hof in Den Haag zal verschijnen. Knoops noemt de kans hierop “verwaarloosbaar”. Daarentegen kan wel gesteld worden dat eerdere oorlogsmisdadigers wel veroordeeld zijn, hierbij valt te denken aan bijvoorbeeld Slobodan Milošević, de oud-president van Servië.
Poetin voor het gerecht krijgen kan in theorie dus wel maar zal mogelijk heel lang duren. Hierbij is mogelijk het grootste obstakel het brengen van de oorlogsmisdadigers voor het Internationaal Strafhof in Den Haag (in fysieke zin). Of dit daadwerkelijk zal gebeuren, dat zal de tijd ons leren. Laten we voor nu hopen dat de verschrikkelijke oorlog snel ten einde komt en dat het recht zal zegevieren.
