Autonomen, soevereinen – ze duiken steeds vaker op. Hoe vaak komt u ze tegen tijdens uw werk?
“Mensen die zich autonoom of soeverein noemen, is een fenomeen dat al veel langer bestaat. De laatste twee jaar zien gerechtsdeurwaarders wel een opvallende toename. Laten we zeggen dat we tien jaar geleden eens per jaar een ‘soeverein mens van vlees en bloed’ tegenkwamen, inmiddels is dat een aantal keer per week.”
Hoe merkt u het als u met een autonome schuldenaar te maken heeft?
“Laat ik eerst duidelijk maken dat deze mensen niet werkelijk autonoom zijn, ook al noemen ze zich zo. Waar de toename door komt weten we niet, maar opvallend is wel dat het verhaal dat deze mensen houden steeds langs dezelfde lijnen loopt. Dat uit zich aan de deur door het voeren van een ‘juridische’ discussie met mij, waarvan de argumenten die worden aangedragen feitelijk onjuist zijn. Na mijn bezoek ontvangen we vervolgens vaak brieven, waarbij mijn exploot bijvoorbeeld retour afzender wordt gestuurd en waarin wordt ‘onderbouwd’ waarom de rechtsstaat en de Grondwet niet bestaan. Het lijkt er sterk op dat ze een soort procedé volgen dat onderling of via internet wordt verspreid. Deze mensen worden daardoor misleid, op het verkeerde been gezet door desinformatie. We horen ook verhalen dat er pakketten worden verkocht met zogenaamd ‘juridisch advies’. Dan zou het zelfs neerkomen op oplichting.”
U wilt een gesprek aangaan over een betalingsregeling, of een exploot overhandigen. Hoe reageren autonomen daarop?
“De rol en inzet van de gerechtsdeurwaarder is om te komen tot een oplossing bij schulden. Dit kan om van alles gaan: van boetes en nutsvoorzieningen tot aan de huur of alimentatie. Onze kracht is dat we aan de deur komen, in de persoonlijke omgeving van de schuldenaar. In zo’n gesprek bereik je het meeste, want wanneer we snel tot een oplossing kunnen komen, houden we de schulden klein. Meestal lukt dat ook. Maar bij deze mensen die zich soeverein noemen komen we niet eens in gesprek. Ze voeren een soort toneelstuk op, het lukt niet om bij ze ‘binnen’ te komen. Dat is zorgelijk, want het lukt dan ook niet om ze te wijzen op hun rechten en mogelijkheden als burger. Hoe langer het proces duurt, hoe groter de schulden worden en hoe moeilijker je daar uitkomt.”
Gaat u met hen in discussie?
“Ik zie het als mijn taak om ervoor te waarschuwen dat deze mensen worden misleid, of zichzelf misleiden. Ik probeer altijd in gesprek te komen en ze te waarschuwen voor het gevaar van deze denkwijze. Voor het risico dat zij daarmee zelf lopen om in een problematische schuldsituatie te komen. En om ze te wijzen op hun plichten én hun rechten. Als ze het niet eens zijn met een vordering, kunnen ze hun zaak bijvoorbeeld voor de rechter laten komen. Maar meestal lukt het dus niet om écht in gesprek te komen.”
Wat is het gevolg van hun houding?
“Deze mensen kiezen een schijnwerkelijkheid als vlucht uit de schulden, maar dat verandert niets aan de echte werkelijkheid: voor de schulden zal een oplossing moeten komen. Deze mensen zien de soevereine levensovertuiging als oplossing, maar dat is het uiteindelijk niet. Wie weigert te betalen, krijgt steeds grotere schulden. Dat is vooral zorgwekkend, omdat we de recente toename vooral zien bij financieel kwetsbare burgers. Armoede en schulden nemen toe en het CPB verwacht dat dit verder doorzet. De samenleving kan tegenwoordig veel van iemand vragen: de steunmaatregelen zijn eindigend (denk aan coronasteun of energiesubsidies), er is hoge inflatie en het levensonderhoud is duur(der). Maar het is ook erg makkelijk om schulden te maken, denk aan het gebruik van achteraf betalen bij online bestellingen. Als je even de andere kant opkijkt, kun je al schulden hebben.”
U kunt toch allerlei middelen inzetten om ook autonome schuldenaren te bewegen tot betalen, zoals beslaglegging. Ik neem aan dat onze wet het wint van hun fantasie.
“Als schulden niet worden betaald, men wil geen betaalregeling en men wil zich ook niet verantwoorden bij de rechter, dan kan een volgende stap inderdaad beslaglegging zijn. Wij leggen bijvoorbeeld beslag op inkomen of ander vermogen. Of op de auto, die wordt verkocht en de opbrengst wordt gebruikt om schulden mee af te betalen. Je bent dan je schuld kwijt, maar ook je auto. Maar liever voorkomen we escalatie en komen we al in een vroeg stadium tot maatwerk en een goede betaalregeling. Daar blijven we op inzetten. Binnen de KBvG (Koninklijke Beroepsorganisatie van Gerechtsdeurwaarders) hebben we het hier veel over. We maken ons zorgen over deze ontwikkeling en delen signalen hierover veel met elkaar en met de overheid. We hebben een belangrijke signalerende functie, omdat we vaak de eerste zijn die namens de rechtsstaat in contact komen met deze mensen. Waar dat nodig is, kan de KBvG ook initiatief nemen voor aanpassing van wet- en regelgeving, in het belang van de samenleving.”
Zes jaar geleden pleitte u voor het inzetten van drones door gerechtsdeurwaarders. Hoe staat het daarmee?
“Met mijn artikelen over het gebruik van drones heb ik juristen willen laten nadenken over het (juridisch) begrip ‘zien’: is dat zien met je eigen ogen, of is dat ook zien via een camera, zelfs als die op afstand staat en zelfs als die op afstand wordt bestuurd? In de memorie van toelichting van wetsvoorstel over het nieuwe bewijsrecht is mijn artikel geciteerd en is bepaald dat ‘zien’ ook via een drone zou kunnen. Maar de tijd dat de gerechtsdeurwaarders drones echt gaan inzetten, lijkt nog ver weg.”
Als u het voor het zeggen had…
“… dan zou ik morgen nog het vak ‘financiële educatie’ invoeren op alle scholen. Goed leren omgaan met geld gaat immers niet vanzelf. Daarnaast zou ik de schoolmaaltijd landelijk invoeren. Onderzoeken naar de effecten daarvan op kinderen en hun schoolprestaties zijn veelbelovend. Alle kinderen moeten een gelijkwaardige start kunnen hebben. Ik vind dat een basisprincipe.”
Wie of wat is uw bron van inspiratie?
“De uitspraak van Plato (ca. 427-347 v.C.) ‘Gerechtigheid heerst wanneer iedereen doet wat hij kan en krijgt wat hem toekomt’ heb ik vanwege mijn werk altijd intrigerend gevonden en past goed bij het huidige onderwerp.”
Wat is niet over u bekend dat wel interessant is?
“Ik doe de was thuis.”
Welk boek las u het laatst?
“The Triumph of Doubt van David Michaels over hoe verschillende zeer winstgevende bedrijfstakken (olie, tabak, alcohol, etc.) hun vaak zeer schadelijke producten (voor de volksgezondheid en/of de leefomgeving) op de markt proberen te houden door gecoördineerd twijfel te zaaien over de betrouwbaarheid van wetenschap die de schadelijkheid van die producten bewijst. Mijn volgende boek ligt al klaar en raakt aan het onderwerp over mensen die zich autonoom noemen: End Times: Elites, Counter-Elites and the Path of Political Disintegration van Peter Turchin.”
Wat staat er bovenaan op uw bucketlist?
“Ik ga ooit nog eens meedoen aan Expeditie Robinson.”
Met welke beroemdheid zou u kort in een gevangeniscel willen zitten?
“Ik zou graag met gerechtsdeurwaarder Dreverhaven uit Karakter, de roman van F. Bordewijk een cel willen delen, om eens goed te praten over ons werk en hoe dat vroeger anders was dan nu en hoe je daar als persoon mee omgaat.”
