Je kunt nog zo goed voorbereid zijn, maar als je eenmaal in de rechtszaal staat, een presentatie of cursus moet geven, een pitch moet houden of anderszins in het openbaar moet vlammen, kun je alsnog worden overvallen door een paniekaanval of iets wat daarop lijkt. In de juridische praktijk wordt performanceangst onderschat. Het kan je behoorlijk dwarszitten en er zelfs toe leiden dat je openbaar performen gaat vermijden, waardoor je nog onzekerder wordt, omdat je de vaardigheid niet ontwikkelt.
In mijn coachingspraktijk is dit een veel besproken onderwerp, juist omdat er een taboe op rust om hier met collega’s over te spreken. Menig jurist durft er niet voor uit te komen en schaamt zich ervoor. Ook een strafrechtadvocaat, die mij om hulp vroeg, had hier last van en dat is als strafrechtadvocaat extra vervelend, omdat je relatief veel zittingen hebt. Vlak voor de zitting op de gang begon het bij haar te spoken: hartkloppingen, klamme handjes, droge keel, misselijk, knallende koppijn. Op de zitting sloeg de paniek verder toe: wat nu als ik dit niet goed verwoord en mijn cliënt daardoor vast komt te zitten, wat nu als ik iets zeg wat niet klopt, wat nu als het niet goed genoeg is….Na de zitting kon je haar bij elkaar vegen: gesloopt en tot weinig meer in staat. Hoewel de omstanders wellicht weinig van deze worsteling gemerkt zullen hebben, werd de druk op een gegeven moment zo hoog, dat ze excuses ging verzinnen om bepaalde zittingen niet meer te hoeven doen.
Angst en zelfbewustzijn als triggers
Dat spreken in het openbaar voor niemand echt relaxed is moge duidelijk zijn. De angst om ‘te worden gezien door een paar ogen’ zit diep in ons DNA verankerd. In de oertijd betekende dit meestal dat je dreigde te worden opgegeten door roofdieren en dan zorgde ons reptielenbrein voor een basale reactie: de fight, flight or freeze response. Wij reageren nog steeds als een oermens. Angst is ons automatische afweermechanisme. Het zenuwstelsel interpreteert druk en stress als gevaar. Daarom voelt spreken voor een groep mensen voor ons lichaam als een aanval en krijg je dezelfde stressreactie: fight, flight or freeze. Maar er is meer.
Psycholoog en stressexpert Thijs Launspach, auteur van o.a. Fokking druk (2018) en Mentaal gezond in een gestoorde wereld (2022) geeft een specifieke verklaring voor performanceangst. Volgens Launspach heeft het te maken met het feit dat we tijdens presentaties plotseling heel zelfbewust zijn – je bent je bewust van jou ZELF – en gek genoeg worden we daar juist niet beter van: we gaan nadenken en ons zorgen maken. Dan denken we opeens: wat zeg ik nou eigenlijk allemaal? Doe ik het wel goed? Zie ik niet iets over het hoofd? En dat is natuurlijk om problemen vragen, want hoe meer zorgen jij je over je performance gaat maken, des te zelfbewuster je wordt. En hoe zelfbewuster je wordt, des te meer je gaat twijfelen én je je vervolgens weer zorgen gaat maken en dat versterkt het gevoel van angst weer. Het is een self-fulfilling prophecy. Het probleem hierbij is dat de focus te veel komt te liggen op je binnenwereld, waardoor je de buitenwereld uit het oog dreigt te verliezen. Het gevolg daarvan kan zijn dat je niet alles meekrijgt en belangrijke signalen mist uit je omgeving. Volgens Launspach moet je de aandacht daarom juist verleggen naar de buitenwereld: om te beginnen door jezelf af te leiden, zodat je even weg bent bij die hinderlijke gedachtespinsels in je hoofd. Je kunt bijvoorbeeld even rustig in- en uitademen en je aandacht vervolgens richten op de schilderijen aan de muur, de meubels in de ruimte, de kleding van je gesprekspartners bestuderen enz. Een praktisch trucje om jezelf af te leiden is door mij eerder besproken: de 3-3-3-regel: https://www.mr-online.nl/persoonlijk-leiderschap-op-de-werkvloer-8-de-3-3-3-regel/. Je geeft jezelf drie simpele opdrachten, die ervoor zorgen dat je je aandacht verlegt: je bekijkt en benoemt drie fysieke objecten, vervolgens luister je naar drie geluiden en tenslotte beweeg je drie lichaamsdelen.
Het is belangrijk zelf uit te vinden wat het beste voor jou werkt om jezelf rustig te houden als je in het openbaar moet performen. Voor iedereen is dit weer anders. Maar één ding staat vast: oefening baart kunst. Hoe vaker je jezelf blootstelt aan dit soort discomfort, des te makkelijker het wordt om ermee om te gaan. Je lichaam en geest wennen aan de situatie en daardoor zal het minder snel stress veroorzaken. Op een gegeven moment kun je er misschien zelfs van genieten!
