Sinds de opkomst van sociale media is de hoeveelheid informatie op internet sterk gegroeid. Dat kan natuurlijk bijna ook niet anders. Als gebruikers van sociale media delen wij bijna elke nanoseconde van ons leven. Met vakantie- en afstudeerfoto’s proberen we onze vrienden op Facebook op de hoogte te houden van het feit hoe geweldig ons leven is.
#BlackoutTuesday
De laatste jaren worden sociale media ook gebruikt als tool om bewustzijn in de maatschappij te creëren. Een goed voorbeeld is ‘Blackout Tuesday’, een dinsdag in juni in 2020. Deze dag toont de kracht van sociale media aan. Binnen een mum van tijd kleurden miljoenen profielfoto’s en timelines zwart om te protesteren tegen racisme. Maar wat als die kracht wordt gebruikt om nepnieuws te verspreiden? Bestaat daar wellicht een juridische remedie voor?
In individuele gevallen zal het doorgaans geen ingewikkeld juridisch proces zijn om nepnieuws aan te vechten. Indien krant X een onjuist artikel plaatst over bedrijf Y, kan het betreffende bedrijf naar de rechter voor bijvoorbeeld een vordering tot rectificatie (art. 6:167 BW). Eventueel staat ook een strafrechtelijke weg open op basis van art. 261 Wetboek van Strafrecht (smaad) of art. 262 Wetboek van Strafrecht (laster). Maar wat als de desinformatie niet bestaat uit aantijgingen jegens één persoon of organisatie, maar bijvoorbeeld omstreden theorieën omvat die de maatschappij tot op het bot verdelen en daarmee gevaarlijke situaties creëren?
Vrijheid van meningsuiting
Vooropgesteld dient te worden dat de vrijheid van meningsuiting een enorm groot goed is dat te allen tijden beschermd moet worden. In een goedwerkende democratie is het noodzakelijk dat er sprake is van diversiteit in opvattingen, tolerantie en ruimdenkendheid. Zo bevestigt het Europees Hof voor de Rechten van de Mens in de zaak Handyside vs. United Kingdom. Er moet dus ook niet onnodig een aanslag worden gepleegd op art. 10 EVRM. Censuur is uit den boze. Echter, het is volgens mij wel zorgelijk dat de grote hoeveelheden desinformatie de samenleving beïnvloeden. Je hoeft slechts vijf minuten te googelen om complottheorieën over het coronavirus, het 5G-netwerk of andere maatschappelijke ontwikkelingen te vinden. Anderzijds is het uiteraard ook niet onbelangrijk om dergelijke maatschappelijke problemen met een kritisch oog te bekijken. De vraag is echter: waar ligt de grens?
Deepfakes
Daarnaast duiken op het internet steeds meer deepfakes op. Dit zijn korte, bewerkte filmpjes waarbij de gefilmde persoon iets zegt of doet, wat niet strookt met de werkelijkheid. Het filmpje is immers bewerkt en dus nep. Experts wijzen meteen op de gevaren. Filmpjes van bijvoorbeeld politici kunnen worden bewerkt en vervolgens zijn deze niet meer van echt te onderscheiden. Dergelijke zaken zijn, net zoals desinformatie en complottheorieën, mijns inziens in staat om samenlevingen tot op het bot te verdelen en kunnen een reëel gevaar creëren.
Je kunt je afvragen of onze technologische revolutie niet een duistere keerzijde heeft. De verspreiding van desinformatie, complottheorieën en deepfakes gebeurt steeds geavanceerder. Misschien zal te zijner tijd blijken dat het onvermijdelijk is om juridische stappen te ondernemen. Wellicht dat we over vijftig jaar ‘echt’ niet meer van ‘nep’ kunnen onderscheiden en we ons afvragen wat de realiteit is.
Wat denk jij? Hoe moet het probleem van desinformatie getackeld worden?
