Juridisch gezien heeft de asielzoeker tijdens zijn procedure een gespleten persoonlijkheid. Hij is in potentie een vluchteling met een verblijfsvergunning, maar tegelijkertijd kan hij in de toekomst een illegale vreemdeling blijken te zijn, die het land moet verlaten. Pas na het afronden van de procedure bestaat uitsluitsel over de vraag wie hij nu werkelijk is: vluchteling of illegaal. De asielprocedure dient zo als een vorm van psychotherapie, met een dwingende diagnose van de identiteitsstoornis aan het einde van het traject in het verschiet. Dat is niet zo maar een flauwe vaststelling, de gehele asielprocedure draait in feite om deze dubbelzinnigheid.
Aan de ene kant wordt de asielzoeker behandeld als vluchteling. Hij heeft allerlei rechten, die hij ontleent aan het Vluchtelingenverdrag. Dat verdrag verleent vluchtelingen met een vluchtelingenstatus rechten, maar daarmee ook potentiële vluchtelingen. En dat kan ook niet goed anders, veel rechten uit dit verdrag zouden immers iedere waarde verliezen als ze pas aan het einde van een lange procedure zouden worden verleend. Neem het verbod om vluchtelingen uit te zetten naar een land waar hun leven of vrijheid gevaar loopt. Als dat pas zou gelden na de procedure waarin iemand is erkend als vluchteling, kan dit recht reeds zijn geschonden en de onherroepelijke schade reeds zijn aangericht, omdat hij tijdens zijn asielprocedure al werd teruggestuurd. De asielzoeker wordt zogezegd de vluchteling die hij al is.
Aan de andere kant, staat het asielrecht bol van de inperkingen van de rechten van asielzoekers. Vrijheidsontneming is daar vermoedelijk het duidelijkste voorbeeld van. Zo kan de asielzoeker bijvoorbeeld in bewaring worden geplaatst als er een vluchtgevaar dreigt. Dit wordt ingegeven door de mogelijkheid dat we hier niet met een vluchteling van doen hebben, maar juist met een potentiële illegale vreemdeling. En die moeten het land uit, dus houden we ze graag onder controle.
Dat we rekening houden met deze dubbelzinnige potentie van de asielzoeker in de procedure is vermoedelijk onvermijdelijk. In het heden moeten we nu eenmaal rekening houden met de toekomst, terwijl juist die zo onzeker is. Problematisch wordt het pas, als we dat niet meer doen en de identiteit van de asielzoeker vanaf het begin al vastligt.
