Zelfsturende auto’s en zelfreinigende kleding! Twee berichtjes van BBCWorld op de dag dat ik dit blog schrijf. Google blijkt de experimenteren met auto’s die zichzelf kunnen besturen. In China ontwikkelen ze kleding die zichzelf reinigt onder invloed van zonlicht. What’ll they think of next?
Worden autobestuurders en wasmachines (die de wasvrouw overbodig maakten) al overbodig? De rechtspraak heeft in 2011 goede voortgang gemaakt met de invoering van IT. Burgers, advocaten en rechters hebben daar voordeel bij. Maar of de rechter daarmee overbodig wordt? De rechtspraak heeft op de professionele netwerksite Yammer een social media-groep. Ik heb aan mijn mede-groepsleden gevraagd wat hun top-it-innovatie van 2011 was, en ik kreeg veel leuke en ook tegenstrijdige reacties. Dank aan de groepsleden voor hun bijdragen aan de kleine inventarisatie hieronder.
Sterren en hotspots
Toegang tot het recht wordt al snel geassocieerd met gesubsidieerde rechtshulp. Toegang tot het recht is echter veel ruimer. Het omvat zowel toegang tot de rechter zoals neergelegd in artikel 6 EVRM als toegang tot juridische informatie. Zulke informatievoorziening is een dienst aan de burger. Inmiddels wordt het heel gewoon voor gerechten om zelf informatie aan de burger verschaffen.
De websites van rechtspraak.nl werden ingrijpend vernieuwd, met name de informatie voor het publiek. De Stichting Waarmerk drempelvrij.nl bekroonde Rechtspraak.nl wegens publiekstoegankelijkheid, speciaal bijzondere doelgroepen, met twee sterren.
Voor de gebruiker van de gerechtsgebouwen was 2011 het jaar van de Wifi-hotspots. Of dat de toegang tot het recht verbetert is de vraag, maar het wachten wordt wel draaglijker. Wel van invloed op de toegang: digitaal beroep is nu mogelijk in het hele bestuursrecht – nou ja, behalve de belastingkamers van de hoven maar die zullen volgens mijn bron snel volgen.
Achter de deur
Er zijn nu volgens mijn Yammer-collega’s overal zittingszalen die zijn ingericht op het gebruik van technologie. Met tools om informatie op schermen te vertonen, zoals foto’s en videomateriaal.
Vooral in het strafrecht valt op hoezeer de rechtspraak deel is van een informatieketen. Die keten begint eigenlijk al op straat. Daarbij is het van belang te bedenken dat in de rechtspraak niet alle zaken hetzelfde zijn. Er zijn eenvoudige zaken met een voorspelbare uitkomst. Bij die zaken, waar de informatie bij binnenkomst voldoende is voor de beslissing, ligt automatisering meer voor de hand dan bij de ingewikkelder zaken, en digitale dossiers hebben in de simpele zaken alleen zin als de hele keten vanaf de politie electronisch verloopt.
Wie ‘s morgens kort voor het begin van de zitting rechters met grote rolkoffers vol papieren dossiers naar de zittingszaal ziet zeulen kan zich in gemoede afvragen hoe ze al die karrevrachten tot zich nemen en er ook nog de goede dingen uit halen. Hier is behoefte aan digitale dossiers die de informatie beter toegankelijk maken.
Digitale dossiers
Het recht op een eerlijk proces is het leidende beginsel voor de procedure. De manier waarop informatie wordt behandeld dient aan dit beginsel te voldoen. IT biedt voor de behandeling van zaken op het vlak van snelheid en eerlijkheid zowel kansen als bedreigingen.
Digitale dossiers zijn vrijwel overal in Europa nog experimenteel. Je kunt je een digitaal dossier het beste voorstellen als een website, gevormd door elektronische documenten en van papier gescande stukken. Digitale dossiers zijn vooral handig voor complexe zaken met veel informatie. Met de invoering van Divos 2 is bij de rechtbanken het gebruik van digitale strafdossiers mogelijk geworden. De overgang naar uitsluitend digitale dossiers is voorlopig trouwens nog niet in zicht.
Videoconferencing wordt ook steeds meer algemeen voor het op afstand horen van getuigen en deskundigen, maar soms ook procespartijen. In Nederland wordt videoconferencing gebruikt in vreemdelingenzaken en voor het op afstand horen van getuigen. Het EHRM heeft (in Marcello Viola tegen Italië (ECHR 5 oktober 2005, no. 45106/04) en in Asciutto tegen Italië ( 27 oktober 2007, no. 35795/02) beslist dat een videoconferentie moet voldoen aan de eisen van artikel 6 EVRM, wat in dit geval betekent dat de verdachte een verklaring aan de rechter moet kunnen afleggen en dat hij van voldoende rechtsbijstand moet zijn voorzien.
Het bureau van de rechter
Het bureau van de rechter is verbeterd met een update van het besturingssysteem. Dat is goed nieuws voor de rechters en hun ondersteuning. Het is ook goed nieuws voor de ontwikkeling van IT, want tevreden gebruikers staan meer open voor vernieuwing met IT.
Loopt Nederland achter met IT in de rechtspraak?
Nederland is in Europees perspectief bij de invoering van IT in de rechtspraak een hoge middenmoter. De voorlopers zijn ten opzichte van Nederland vooral verder in de rubriek digitale toegang en communicatie. Nederland heeft met de invoering van digitale toegang tot de bestuursrechter en met de digitale strafdossiers een flinke stap voorwaarts gemaakt. Nederland loopt dus bepaald niet achter. Met Rechtspraak.nl en de interne kennisvoorzieningen loopt Nederland beslist voorop.
Wordt de rechter overbodig?
Tenslotte: Het EHRM heeft in het Viola-arrest uitgesproken dat het gebruik van technologie niet mag leiden tot aantasting van de in artikel 6 EVRM neergelegde standaard van een eerlijk proces. De rechter, als bewaker van een eerlijk proces, moet als procesbewaker de beslissingsvrijheid houden om de rechtspositie van de procespartijen te bewaken. De rechter wordt dus nog lang niet overbodig.
