De mensen die op Nederlands grondgebied verblijven worden door het migratierecht in verschillende categorieën gedeeld. Mensen met een Nederlands paspoort hebben vanzelfsprekend de meeste rechten. Voor de aanwezige vreemdelingen maakt het migratierecht een scherp onderscheid naar verblijfsstatus. Vreemdelingen met een verblijfsvergunning kunnen eveneens vrij onproblematisch aanspraak maken op vrijwel alle rechten. Voor illegale vreemdelingen ligt dit anders. Dat zijn immers vreemdelingen die per definitie de toegang tot het land en de daar geldende aanspraken is ontzegd. Bovendien hebben ze een vertrekplicht en een zogeheten eigen verantwoordelijkheid om daaraan te voldoen. Een paradox dient zich aan: kunnen mensen die hier feitelijk wél, maar juridisch níet zijn, hier toch enige rechten te gelden doen maken?
Een belangrijke vraag, het gaat om het recht op het hebben van rechten, zoals filosoof Hannah Arendt dat een jaar of zeventig geleden noemde. Nadat in Nederland door de invoering van de Koppelingswet in de jaren negentig de rechten van mensen volledig afhankelijk werden gemaakt van verblijfsstatus, werd slechts een enkel recht aan illegalen niet ontzegd. Zo hebben illegalen het recht op noodzakelijke medische zorg, zorg die niet kan worden uitgesteld zonder de gezondheid van de betrokkene (of de Nederlandse bevolking) ernstig in gevaar te brengen.
Op 25 oktober riep het Europees Comité voor Sociale Rechten de Nederlandse overheid op om illegalen vreemdelingen naast noodzakelijke medische zorg, ook onderdak, kleding en voedsel aan te bieden (zie hierover uitgebreider Verblijfblog.nl). Deze uitspraak had weliswaar een voorlopig karakter en ook de finale beslissing zal geen bindende kracht hebben, toch is het een nieuw piketpaaltje in de afbakening van de rechten van illegale vreemdelingen. In 2009 bepaalde ditzelfde Comité reeds dat kinderen zonder verblijfsvergunning dergelijke basale bescherming niet mag worden onthouden, een uitspraak die wel degelijk ten uitvoer werd gelegd.
Blijkbaar kan, onder druk van mensenrechten, enige verantwoordelijkheid voor diegenen aanwezig op het grondgebied niet volledig worden uitgesloten. Betekent dit dat feitelijke aanwezigheid op het grondgebied belangrijker wordt dan expliciet door het nationale migratierecht vastgestelde gronden voor toelating?
