In de zittingszaal wordt vaak door de verdediging betoogd dat de inhoud van het proces-verbaal van politieagenten niet juist is of een onvolledige weergave betreft. Een dergelijke stelling is alleen lastig te onderbouwen, omdat er niet veel meer is dan de verklaring van een verdachte of een eventuele getuige. In die situatie zal de strafrechter toch geneigd zijn terug te vallen op het feit dat het proces-verbaal op ambtseed is opgemaakt en de waarheid bevat. Zelfs als dat proces-verbaal aantoonbaar doelbewuste onwaarheden bevat, verbindt de strafrechter aan dergelijke vormverzuimen doorgaans niet snel consequenties in de vorm van sancties ex art. 359a SV.
Een recent voorbeeld van een zaak met een ambtsedig, maar niet waarheidsgetrouw proces-verbaal betreft een vonnis van de rechtbank Midden-Nederland. In die strafzaak werd de verdachte vrijgesproken van het vervoeren ruim zes kilo harddrugs in zijn auto, omdat de politieagenten tijdens zijn staandehouding op de A6 in Almere niet de regels hadden nageleefd. De vrijspraak is nog mals als die wordt afgezet tegen de geconstateerde ambtsedige leugens. De vormverzuimen van de politie kwamen namelijk pas aan het licht nadat de advocaat van de verdachte erachter kwam dat een van de agenten, zijnde een ‘politievlogger’, een filmpje van de staandehouding en de doorzoeking van de auto op YouTube had geplaatst. Daaruit bleek dat het proces-verbaal op cruciale punten niet overeenkwam met het filmpje en dat de agenten informatie hadden achtergehouden door niet te vermelden dat zij ook camerabeelden hadden gemaakt. Aan de hand van het filmpje bleek ook dat de agenten in tegenstelling tot wat zij hadden opgeschreven zonder toestemming van de verdachte en zonder verdenking het dashboardkastje van de auto en twee dichte tassen tas hadden doorzocht. De rechtbank oordeelde dat de geconstateerde vormverzuimen niet tot niet-ontvankelijkverklaring van het OM konden leiden, onder verwijzing naar het overzichtsarrest van de Hoge Raad en de stelling dat die vergaande sanctie dient te worden bewaard voor de echt ernstige schendingen (sic!).
Ten aanzien van de andere sancties stelde de rechtbank vast dat de vormverzuimen van het onjuist en onvolledig opmaken van het proces-verbaal inmiddels waren hersteld, omdat het filmpje aan het dossier was toegevoegd (maar dat was in elk geval niet te danken aan de verbalisanten zelf). Over de onrechtmatige doorzoeking en het aantreffen van de harddrugs oordeelde de rechtbank dat die resultaten moesten worden uitgesloten van het bewijs, wat uiteindelijk leidde tot de vrijspraak bij gebrek aan ander bewijs. De rechtbank kwam kortom bij de laatste afslag pas op de goede weg.
Duidelijk is dat het onjuist en onvolledig opmaken van het proces-verbaal in deze strafzaak niet tot enige consequentie heeft geleid. Het uitblijven van een scherpe veroordeling van de ambtsedige leugens is niet geheel verrassend. Het sanctioneren van vormverzuimen richt zich voornamelijk op de bescherming van de eerlijkheid van het strafproces van de verdachte en in mindere mate op het aansporen van de opsporingsdiensten om zich aan de strafvorderlijke regels houden.
Volgens de Hoge Raad staat in een concrete strafzaak centraal dat de strafrechter slechts een oordeel velt over de tenlastelegging en “rust op de strafrechter niet de taak en verantwoordelijkheid de rechtmatigheid en de integriteit van het optreden van politie en justitie als geheel te bewaken”. Dat is een wel erg terughoudende toets bij aantoonbare leugens als wordt bedacht dat niemand anders dan de strafrechter die controle uitvoert.
Het vonnis van de rechtbank Midden-Nederland heeft tot veel kritiek geleid. Wat als de betrokken politievlogger zijn filmpje niet had getoond op YouTube of de strafadvocaat in deze zaak minder grondig zijn werk had gedaan? Een onterechte veroordeling ligt dan al gauw op de loer. Het lijkt ons dat juist de strafrechter toch verantwoordelijkheid draagt in het kader van het toezicht op de uitvoerende macht en het bewaken van de integriteit van het strafproces, zeker als verbalisanten op ambtseed een vals proces-verbaal opmaken en daarmee gewoon zelf een strafbaar feit plegen.
Met medewerking van Liran Tal, student-stagiair bij Cleerdin & Hamer Advocaten.
